وقایع کربلا در یوسفیه حاج‌میرزا هادی نایینی مقالة

مرثیه در ادب فارسی سابقه‌ای دیرینه دارد. سرودن مراثی و مناقب برای ائمهٔ اطهار، به‌ویژه امام حسین (ع)، در دورهٔ صفویه و قاجار رونق بسیار داشت. حمایت دربار از سوگ‌سروده‌های مذهبی سبب شد بسیاری از شاعران و نویسندگان در این زمینه طبع‌آزمایی کنند. یکی از مرثیه‌سرایان پرکار و کم‌شناختهٔ دوره قاجار حاج‌میرزا هادی نایینی است که در قرن سیزدهم هجری قمری می‌زیست. از زندگی وی اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی آثار فراوانی از وی به جا مانده است. این پژوهش ویژگی‌های یوسفیه، اثر میرزا هادی نایینی را بررسی می‌کند. وی این اثر را در بیست مجلس نوشته و به نظام‌الدوله معروف به صدر تقدیم داشته است. نثر نایینی در متن، ساده و در مقدمه به آرایه‌های ادبی آراسته است. مؤلف در یوسفیه، داستان حضرت یوسف (ع) را با وقایع جان‌سوز کربلا تطبیق و تلفیق کرده، در آخر هر مجلس دربارهٔ امام حسین (ع) و خاندانش مرثیه‌سرایی می‌کند. نایینی در بخش‌های منظوم و منثور اثر خود بر اثبات برتری شخصیت‌های واقعهٔ کربلا، به‌ویژه امام حسین (ع)، تأکید می‌ورزد. مطالعهٔ مرثیه‌های نایینی برای بررسی سیر تطور مرثیه‌سرایی در ایران لازم می‌نماید.

میرزا هادی بن شریف نایینی، متخلص به هادی، و محمد علی بن زین‌العابدین علویچه‌ای در آثار خود به انطباق قصهٔ یوسف و زلیخا با حوادث کربلا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش پرداختند. اگرچه نام کتاب یوسفیه است مخاطب از همان آغاز کتاب، یعنی حمد خدا و نعت پیامبر، خود را با دو روایت مواجه می‌بیند: احسن القصص که قصهٔ نمودهای مختلف نفس انسانی و مبارزه با آنها است؛ و واقعهٔ کربلا که تجلّی رشادت و جانبازی امام حسین (ع) و یارانش در برابر فرعون زمان است. این تطبیق در بیست مجلس انجام گرفته است که معمولاً سخن مؤلف با نقل قصهٔ یوسف آغاز و با توصیف ستم‌هایی که مخالفان امام حسین (ع) بر خاندان وی روا داشتند پایان می‌پذیرد. او قصهٔ یوسف (ع) را بهانه‌ای برای این کار قرار می‌دهد: من به نقل یوسفم اندر سخن هست مقصودم حسین ای مؤتمن ای حسین ای یوسف مصر وفا صد هزاران یوسفت بادا فدا (همو، بی‌تا الف: 2) بررسی جلوه‌های هنری قصهٔ یوسف (ع) و وقایع کربلا از دیرباز محل توجه شاعران و نویسندگان بوده‌ است. 4. اضطراب و انتظار: اگرچه نایینی وداع یعقوب و اضطراب دنیا، خواهر یوسف (ع) را صبربرانداز می‌داند، اما به نظر وی آنچه دنیا در خواب دید «خواهر مظلومه امام حسین علیه‌السلام در بیداری دید که گرگان کوفه و شام یوسف مصر ولایت را در میان گرفتند و خون او را در زمین کربلا ریختند و پیراهن تن او را ... به این ترتیب نایینی معتقد است با حدیث غم‌فزای امام حسین و زینب (ع): نقل یوسف محو شد از هر نظر قصــه دنیــا نیــایـد در بیــان (همان: 24) 5.