خلاصة:
شرح حال نويسي عرفاني، به طور کل، و «مقامات نويسي»، نگارش شرح حال يکي از اوليا و مشايخ صوفيه، به طور خاص، نقش ويژه اي در گذشته فرهنگي و اجتماعي ايرانيان داشته و در ذهن و زبان بهترين شاعران و نويسندگان فارسي زبان، پس از قرن پنجم، تاثير عمده اي به جاي گذاشته است، بنابراين، يکي از ژانرهاي مهم تاريخ ادبيات عرفاني به شمار مي رود؛ گرچه، با همه ارزش و اهميتش، چنان که بايد شکافته و شناخته نشده است. پژوهش حاضر تلاشي است براي بررسي زبان و گفتمان دو متن از اين نوع و مقايسه تفاوت ها و تغييراتي که در جريان تحولات نهاد تصوف در زبان اين گونه متون بروز و ظهور يافته است. متن نخست، سيرت ابن خفيف (د 371 ق)، که به دست ابوالحسن ديلمي و در نيمه دوم قرن چهارم تاليف شده، از قديم ترين مقامات مشايخ صوفيه است و مقامات ژنده پيل، کهن ترين و گسترده ترين شرح حال احمد جام (د 536 ق)، آخرين نمونه از مقامات عرفاني است که از قرن ششم (تا زمان حمله مغول) در دست داريم. روش تحقيق در اين پژوهش روش کيفي است، اما در فرايند تحقيق، هر جا لازم بود، از داده هاي کمي استفاده شد. در پژوهش حاضر، داده ها و اطلاعات (حکايات مندرج در مقامات) بر اساس مباني روش شناسي فرکلاف در سه سطح، «توصيف»، «تفسير»، و «تبيين»، تحليل شده است.
ملخص الجهاز:
"ب) یادکرد نام و نسب ، خاندان ، احوال و سوانح زندگی یکـی از بزرگـان طریقـت بـه تفصیل تمام و تبیین جای گاه و پایگاه اجتماعی و عرفانی او در عصـر خـود و تـأثیری کـه احیانا در یدایش فرقه ها و نحله های صوفیان بعد از خود گذاشته است ؛ از جملة ایـن نـوع مقامات نویسی می توان به سیرت ابن خفیف و مقامات ژندهپیل ، متون مورد بررسی در ایـن پژوهش ، اشاره کرد.
در پژوهشی مشابه و با شیوة مقایسه ای عبد احد (١٣٩١) در پایان نامة کارشناسی ارشد خود، با عنوان «بررسی و تحلیل زبان شناختی رمان های سووشون و عادت می کنیم با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی »، کوشیده است تا نشان دهد سیمین دانشور و زویا پیرزاد، دو تن از برجسته ترین نویسندگان زن ایرانی (به زعم پژوهش گر)، هر یک چه گفتمانی را در این دو متن به کار گرفته اند و این دو چه تفاوت هایی با هم دارند.
بنـابراین ، اگـر مقامـات نویسـی ، هم چون سدیدالدین محمد غزنوی ، برای بازنمایی کـنش هـا، وضـعیت هـا، و روابـط شـیخ خویش بیش از هر فرایند دیگری از فرایند مادی بهره برده است ، بدین معناست که تصـویر مورد پذیرش و مقبول وی از شیخ صـوفی کسـی اسـت کـه بـه طـور فعـال و عملـی در فعالیت های گوناگون فردی و اجتماعی حضور عینی و ملموس دارد."