ملخص الجهاز:
"روشن است که اصل در این تناقض یا چالشی که موجب شد سکولاریزم ـ بسان نظریه ای که به تشکیل دولت مدرن می انجامدـ پدید آید نه وجود دین یا کلیسا و حتی ساختار دینی بود و نه ارزش های فکری مایه گرفته از دین ولی سلطه و چیرگی کلیسا و پاپ ها بر امور دولت وسیاست و محروم ساختن جامعه, از سوی آن ها, از بنیادگذاری سیاستی برای خود ـ یعنی تشکیل دولتی که ابزار اساسی تجمع عمومی تمدنی و تاریخی باشدـ ریشهء تناقضی بود که سکولاریزم را پدید آورد.
در حالی که چالش پیرامون سکولاریزم, مانند هر جنگ دینی, نشان دهندهء بحران عمیقی است که در عقیده اجتماعی و سیاسی عربی وجود دارد هم چنان که از نبود قدرت پدید آیی اجماع حقیقی یا وجه مشترک کافی برای ایجاد ارزش های اساسی ـ ای که بر پایه آن بتوان دولت را بنا کرد و اقتدار و سیادت را پی ریزی و تثبیت نمود و مرجعیتی را بنیاد نهاد که این ارزش ها بتوانند نیرومندانه بر آن تکیه کنند ـ پرده بر می دارد.
می توان گفت که تحول مسئله سکولاریزم به سرچشمه چالش های مذهبی شدن در جوامع عربی ـاسلامی بیش از آن چه برخاسته از نفی مفهوم سکولاریزم از سوی اسلام ایدئولوژیک باشد, ثمرهء آشفتگی ای است که به کارگیری این مفهوم برانگیخته و موجب شده است مفهومی که حامل تجربهء تاریخی اصیلی در فهم حقیقی واقعیتی است که می خواهد مشکلات آن را حل کند یعنی نتیجهء غیاب نقد علمی ای است که پیشاپیش باید از سکولاریزم انجام می گرفت و این نقد می توانست سکولاریزم را از تجربهء پیشین خود رها سازد و آن را ابزاری علمی برای فهم واقعیت جدید و برخورد مثبت و سودمند با آن گرداند."