خلاصة:
نظریه علم دینی آیت الله جوادی آملی یکی از جدی ترین نظریات حوزه معرفت و علمی است که در سال های اخیر بیان شده است. صرف نظر از موافقت یا مخالفت با کل یا بعض اجزای این نظریه، هر کس در این حوزه فعالیت می کند ناچار است اطراف و اکناف آن را بررسی و تدقیق کند. نظریه علم دینی هم نقص علم جدید را روشن می کند و هم پایه های علم دینی را مشخص می نماید. این نظریه سه پایه دارد: علم لزوما مبانی فلسفی دارد، قوام و تمایز علوم به موضوعشان است و عقل از منابع دین و علم دینی است. آنچه مهم است و کمتر به آن توجه شده این نکته است که علی رغم نو و بدیع بودن این نظریه، بنیاد و پایه های آن ریشه در منظومه فکری علامه طباطبایی دارد. مقاله حاضر درصد تبین این مطلب و روشن کردن تاثیر علامه طباطبایی در نگرش استاد جوادی آملی است. بدین منظور ابتدا سه پایه نظریه مذکور تقریر می شود، سپس نسبت آن با مکتب فلسفی علامه سنجیده می شود اما نقد آن، جز در یک مورد، به نوشتاری دیگر واگذار می گردد.
ملخص الجهاز:
"اگرچه این سخن در مقام ثبوت درست مینمایدـبه این معنی که حقیقـت عـالم فعـل و اثـر خداست و همه موجودات آینه حـق هسـتند، بنـابراین علـم هـم کـه خاصـه آن کشـف واقـع و حقیقت است ، امکان ندارد غیر دینی باشد، زیرا حقیقت علم مطابقت با واقع است وگرنـه علـم نیست و واقع هم جز خدا و اسماء و اوصاف و افعال و آثار و اقـوال خـدا نیسـت ،.
علامه فلسفه را به علم بازشناسی حقایق اشیا از اشیایی که فاقـد حقیقـت هسـتند تعریف میکند، یعنی فلسفه علمی است که میزانی برای حقیقت محسوب میشـود (طباطبـایی، بیتا ب ، ١٢ـ١١)، آن گاه نشان میدهد که بشر در راه فلسفی خود، با تلاش و بحث و فحص بـه جایی میرسد که از عالم طبیعت به ماوراء طبیعت و مسئله مبدأ میرسد و این همان فلسفه الهی است که از هستی خدا پژوهش مـیکنـد؛ همـه موجـودات و پدیـده هـایی کـه موضـوع فلسـفه عمومی هستند، از پراکندگی و تششت به سوی وحدت و یک پارچگی کشانده میشوند.
بنیان گذاری علم دینی چنانکه آیت الله جوادی آملی بیان کرده اند، موضوع علـم در اندیشـه صـحیح کـه مبتنـی بـر حکمت و فلسفه الهی است ، فعل الله و آثار خداست ، زیرا همـه موجـودات مخلوقـات و آیـات خدا هستند.
اما در نگاه علامه معرفت برآمـده از وجـود و واقعیـت اسـت ، بنـابراین علـم ریشـه در واقعیت نفس الامری دارد و این تمایزی است کـه علـم دینـی را از علـم جدیـد جـدا مـیکنـد؛ حقیقت علم دینی اکتشاف واقع است و فلسفه علم اعلی است که علوم در دل آن قـرار دارنـد."