خلاصة:
بیداری اسلامی پدیده ای است که در تاریخ معاصر کشورهای اسلامی به شکل های گوناگون و در زمینه های تاریخی متفاوت و با نتایج خاص پدیدار شده است. این مقاله با بررسی آرای متفکران، جنبش ها و نحله های اسلامی، چهار گفتمان بیداری جهان اسلام را مورد نقد و بررسی قرار می دهد. پژوهش حاضر تلاش مسلمانان برای غلبه بر استبداد، عقب ماندگی، وابستگی و... را در چهار موج بیداری بررسی کرده و علل به وجود آمدن امواج بیداری و نتایج آن ها را مورد واکاوی قرار میدهد. این نوشتار خیزش مسلمانان در تاریخ معاصر خود را در چهار موج اصلاح طلبانه مشروطه خواه، انتقادی، رادیکال و مدنی مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.
ملخص الجهاز:
تحولات معاصر جهان اسلام از فروپاشی امپراتوری و ضعف ساختارهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی تا آمد و رفت سیاستمداران و تلاش مسلمانان برای درک دنیای جدید در قالب بسته های آشنا با فکر اسلامی محور این فصل قرار میگیرد.
موج اول بیداری در جهان اسلام (مشروطه خواه ) طبقات روشنفکران ، روحانیون ، تجار، طبقه متوسط متفکران سیدجمال الدین اسدآبادی، علی عبدالرازق ، رشید رضا، طالبوف استراتژی پیوند مدرنیسم و اسلام (عقلانیت و اسلام ) خواسته های عینی مجلس ، دانشگاه ، راه آهن ، بانک ، بوروکراسی، ارتش ، روزنامه خواسته های ذهنی آزادی، قانون ، دموکراسی شهروندی، تفکیک قوا، قوه قضائیه ، شاه مشروطه فرهنگ اسلامی امت اسلامی، شورا، حریت ، مساوات ، امر به معروف و نهی از منکر، عدالت برآورد وضعیت موجود استبداد، خرافات ، مریضی، ریا، بلایای طبیعی، ناامنی، ظلم خواسته و مطالبه "مشروطه و حکومت قانون " موج اول بیداری جهان اسلام دارای دال های بسیار روشنی بود.
نقد غرب و تفکر سرمایه داری، فایده گرایی و روش های پوزیتیویستی علمی (دالمایر، ١٣٨٩: ٩٣) به همراه ناکارآمدی دیکتاتوریهای توسعه گرا باعث شد که جوامع اسلامی موج دوم گفتمان بیداری اسلامی را به صورت انتقادی تجربه کنند.
در موج دوم بیداری جهان اسلام تنها ایران بود که موفق شد حکومت اسلامی تشکیل دهد و با ایجاد نظام جمهوری اسلامی مبتنیبر نظریه ولایت فقیه (فیرحی، ١٣٨٩: ٣٢٠-٢٠٩)، رویکردی جدید از امر سیاست گذاری مبتنی بر آموزه های اسلام را ایجاد نماید.