خلاصة:
تاکنون کوششها و پژوهشهای ارزشمندی درباره تصحیح دیوان، گزارش ابیات و شرح لغات و تعبیرات دیوان خاقانی انجام شدهاست اما مهجور شدن برخی واژهها و تعبیرها در گذر زمان سبب شدهاست صورت صحیح برخی کلمهها و اصطلاحات از چشم کاتبان و نقادان و مصححان متون پوشیده بماند. بیگمان یکی از مهمترین عوامل در بروز چنین لغزشهایی، تغییرات رسمالخط زبان فارسی در طی قرون است. در این پژوهش به بازخوانی بیتی از خاقانی پرداخته شدهاست و پس از بررسی ضبطهای مختلف آن در تصحیحهای مختلف و نیز تامل در شرحهای متفاوتی که از آن بیت ارائه شدهاست، صحت و اصالت قرائتهای موجود ارزیابی شدهاست و در پایان با توجه به ضعف تالیف و نارسایی معنایی بیت، خوانش و معنی دیگری از آن بیان شدهاست.
ملخص الجهاز:
بازخوانی بیتی از خاقانی (تأملی در مفهوم «دو گروهی» و «کروه» در شعر خاقانی) علی محمد گیتیفروز 1 چکیده تاکنون کوششها و پژوهشهای ارزشمندی درباره تصحیح دیوان، گزارش ابیات و شرح لغات و تعبیرات دیوان خاقانی انجام شدهاست اما مهجور شدن برخی واژهها و تعبیرها در گذر زمان سبب شدهاست صورت صحیح برخی کلمهها و اصطلاحات از چشم کاتبان و نقادان و مصححان متون پوشیده بماند.
از توضیحاتی که فرهنگنویسان دربارة «کروه» آوردهاند، چنین مستفاد میشود که این لغت از مقیاسهای اندازهگیری مسافت بودهاست هر چند که میزان و مقدار آن در فرهنگهای مختلف، متفاوت ذکر شدهاست: «کروه: (به ضم اول و ثانی) ، ثلث و سه یک فرسخ را گویند و آن سه هزار گز است و بعضی گویند چهار هزار گز و زیاده از این نیست» (برهان، 1362: ذیل کروه).
در فرهنگ جهانگیری، «کروه» به معنی ثلث فرسنگ دانسته شدهاست و همین بیت از خاقانی و نیز بیتی از فرخی به شاهد آورده شدهاست که در ضبط هر دو بیت ، سهو و تصحیفهایی مشاهده میشود: داد نقیب صبا عرض سپاه بهارلشکر او بیشتر در راه بود کز دو کروهی پدید یادکنان خزانو آن کروهی دو بود اندر میان (جهانگیری، 1359: ذیل کروه).
آنچه حدس ما را در این مورد تقویت میکند، ضبطی نادر از این بیت است که در پانویس لغتنامه دهخدا (ذیل مدخل کروه) آمدهاست و در آن به جای «دو کروهی» از نسخه بدل «دو کروهه» خبر دادهاست.