خلاصة:
این نوشتار با مفروض داشتن امکان و ضرورت تولید علم دینی به روش اجتهادی، درپی تبیین و تحلیل چیستی روش اجتهادی است. به گمان ما روش اجتهادی تنها روش کامیاب و موجه در تولید علوم انسانی اسلامی است. کوشیدیم تا اجتهاد را از جهت روش شناختی، تحقیق و کاوش کنیم و ارزش معرفت شناختی فراورده های حاصل از روش اجتهادی را مورد سنجش قرار دهیم.
ملخص الجهاز:
"اعتبار معرفت شناختی فراورده های اجتهاد در علوم انسانی در پایان پس از تبیین مسأله اجتهاد به مثابه روش ، قدم بعدی آن است که فـراورده هـای اجتهاد، مورد دقت قرار گیرد و بررسی گردد که طبق مبـانی اجتهـاد آیـا آنچـه حاصـل اجتهاد است ، کشف از واقع (با فرض واقع گرا بودن زبان دین ) مـی کنـد یـا غیرکاشـف است و در صورت کشف ، چه نوع کشفی را به همراه دارد، کشف قطعی یا ظنی ؟ و آیـا امکان خطا در آن راه دارد یا ندارد؟ تا چه میزان ؟ نسبت امکـان خطـا در معرفـت هـای حاصل از اجتهاد با امکان خطا در فراورده های حاصل از روش های دیگر چگونه است ؟ البته پرسش هایی از این دست ، خود موضوعاتی بسیار مهم برای تحقیـق و پـژوهش هستند که تبیین مفصل و درخور آنها تلاش هایی مجزا را در گام های بعدی می طلبد.
اما در این مجال به اشاره به برخی از پرسش های معرفتی در باب گزاره ها و علـوم حاصـل از روش اجتهادی می پردازیم : امکان حصول معرفت از طریق روش اجتهادی برای پاسخ دقیق به مسأله فوق لازم است در ابتدا به این مقدمه توجه کنیم که در برابـر ما دینی قرار دارد با حجم عظیمی از آموزه های فقهی و غیرفقهی که میـزان آمـوزه هـای غیرفقهی موجود در منابع دین (قرآن و روایات ) از گزاره های اخلاقی و تربیتـی گرفتـه تا امور اعتقادی و هستی شناختی و طبیعی و علوم انسانی ، به هیچ رو به لحاظ کمیـت بـا آموزه های فقهی و حقوقی قابل مقایسه نیست ."