خلاصة:
دولتها بهمثابة مالک منابع معدنی یا حافظ منافع سرزمینی، ابزارهای مالی (مالیاتی و غیرمالیاتی) مختلفی برای برخورداری از رانت اقتصادی حاصل از استخراج ذخایر نفت خام و گاز طبیعی در اختیار دارند. تا جایی که به ابزارهای مالیاتی مربوط میشود، بخش معدن و نفت و گاز پایههای مالیاتی خاصی را با نرخهای متفاوت ایجاد کرده است که زمینهساز شکلگیری نظام مالیاتی خاص این بخش در برخی کشورها شده است. پیشرفت شیوههای مالیاتبندی بر نفت دولتها را قادر ساخته تا سهم مهمی از رانت اقتصادی موجود را فقط از راه اخذ مالیات از بخش خصوصی (شرکتهای نفتی خصوصی داخلی یا بینالمللی) تحصیل کنند، بدون آنکه خود مستقیما سرمایهگذاری کنند و خطرهای سرمایهگذاری را متحمل شوند.در ایران، در راستای اعمال حق حاکمیت و مالکیت دولت بر منابع نفت و گاز، شرکت ملی نفت بهمنزلة متصدی اصلی فعالیتهای نفتی، روابط مالی (مالیاتی) خاصی با دولت برقرار کرده است که مقایسة آن با نظام مالیاتی مربوط در سایر کشورها موضوع بحث این مقاله است.
ملخص الجهاز:
در نوشتار حاضر، از میان ترتیبات مالی مختلف ابزارهای مالیاتی کشورها برای تأمین سـهم خود از منافع اقتصادی حاصل از استخراج نفت و گاز بررسی می شود تـا مـشخص شـود ایـن تدابیر و ابزارهای مالیاتی کدام است ؟ و چگونه می تواند در افزایش درآمدهای دولـت از محـل عواید حاصل از استخراج و تولید نفت و گاز مؤثر باشد؟ نحوة اخـذ مالیـات از فـراورده هـای ٢.
البته دولت ممکن است مستقیما در طرح های توسعة نفت و گاز مشارکت کند کـه در ایـن صورت ، از عواید مالیاتی دولت کاسته می شود و در عوض ، دولت بـه نـسبت سـرمایه گـذاری مستقیم خود، از منافع سرمایه برخوردار خواهد شد.
یکی از روش های معمول و در عین حال پیچیده برای کم نشان دادن درآمد، زیاد نشان دادن هزینه از طریق قیمت گذاری انتقالی ٣٥ بین شرکت پیمانکار و شرکت هـای وابـسته اسـت : اخـذ وام های کلان از شرکت های وابسته با نرخ بهره ای بالاتر از نرخ بازار، تعیین حق مدیریت هـای گزاف ، کسورات بابت هزینه های ادارات مرکزی و پرداخت حق مشاوره های کلان به طرف های وابسته ، تهیة ماشین آلات و کالاهای سرمایه ای از طریق ترتیبات لیزینگ به نرخی بالاتر از بـازار از طریق شرکت های وابسته و در مواردی که نرخ مالیات بر نفت بالاتر از نرخ مالیاتی معمـول باشد، ایجاد یک شـرکت ظـاهری در داخـل بـرای اعطـای وام بـه شـرکت نفتـی بـا سـرمایة شـرکت هـای وابـسته تـا عوایـد شـرکت ظـاهری از بهـرة مـشمول مالیـات کمتـری شـود از شناخته شده ترین ترفندها در قیمت گذاری انتقالی است .