خلاصة:
دانش بومی دانش یک جامعه بومی طی نسلها زندگی در محیطی خاص است که آن را قادر میسازد تا به معیشت پایدار در محیط خود دست یابد. مقاله حاضر، با روش تحقیق اکتشافی، توصیفی و تحلیلی و نیز بهشیوه پیمایشی، به مطالعه نقش دانش بومی در حفاظت منابع آب و خاک در نواحی روستایی بخش خورشرستم از توابع شهرستان خلخال میپردازد. گردآوری اطلاعات بهروشهای کتابخانهای و میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) صورت میگیرد و برای سنجش، از آزمون آماری کایاسکوئر استفاده میشود. نتایج تحقیق نشان میدهد که از لحاظ دانش بومی، منطقه مورد مطالعه در بخش آب و خاک غنی است و روستاییان بسیاری از شیوههای بومی حفاظت از آب و خاک را شناسایی و استفاده میکنند؛ همچنین، این شیوهها بر مدیریت بهینه آب و حفاظت از خاک اثربخش است.
ملخص الجهاز:
"جدول ۴-دانش بومی روستاییان برای مدیریت بهینة آب در مواقع خشکسالی و عملکرد آن دانش بومی عملکرد -احداث استخرهای کوچک برای جمع آوری آب -احداث آبشخورهایی در قسمت های مختلف صحرا و مراتع -ایجاد کهریز و کانال های آب مهار آب و کاهش آثار کم آبی -پوشاندن اطراف درختان و نهال ها، بعد از آبیاری ، با علف و مانند آن -استفاده از آبیاری کوزه ای -پیوند زدن برخی درختان میوه به درختان کم اهمیت تر از لحاظ محصول -کاشتن بذر برخی محصولات صیفی در مجاورت یا داخل ریشة گیاهان دیگر-آبیاری هنگام صبح یا عصر، زمان پایین بودن درجة حرارات -هرس کردن شاخه های درختان -سله شکنی (شخم ) اطراف درختان برای نفوذ بهتر آب کاهش تبخیر آب و حفظ رطوبت خاک -از بین بردن علف های هرز اطراف نهرها و جوی های آب -ترمیم نهرها و جوی های آب -تقویت آب های زیرزمینی -ترجیح دادن کشت پاییزه در زمین های حاصل خیز (خاکهای سیاه ) کاهش هدررفت آب مأخذ: یافته های تحقیق با استفاده از آزمون کای اسکوئر در سطح آلفا ۰/۰۵، اثر روش های بومی یاد شده بـر شاخص های اصلی شامل مهار آب ، حفظ رطوبت خـاک و کـاهش هـدررفت آب و در نهایت ، مدیریت بهینة آب در منطقة مورد مطالعه سنجیده شد.
همچنین ، آنچـه مورد توجه خبرگان بومی منطقه بوده ، روش های کاهش تبخیر و تعرق آب توسط گیـاه شامل شخم زدن صحیح ، زمان مناسب آبیاری ، و نحوة نگهداری درختان در قالب دانش درون زای بـومی بـرای کـاهش خسـارات خشکسـالی اسـت کـه ایـن فنـون بـدانها در جمع آوری آب ، حفاظت رطوبت خاک ، کاهش تبخیـر و هـدررفت آب و در نتیجـه ، در کاهش اثرات مخرب کم آبی حتی در شرایط سخت اقلیمی کمک کرده است ."