خلاصة:
آیا در اسلام حزن و اندوه مطلوب است، یا شاد و سرور بودن؟ با اینکه حکم آنها به اقتضای شرایط متفاوت است. در پاسخ باید گفت: انسان گرچه هیچ گاه در زندگی دنیایی از حزن و اندوه تهی نمی شود، اما بالفطره خواهان خوشی و شادی است و از اندوه گریزان است. اما خلقت این گونه ای انسان به این دلیل است که این عالم محل آزمایش انسان است. ما در برابر هریک از غم ها و شادی ها و خوشی ها و ناخوشی ها وظایفی داریم و آزمایش می شویم. آیا وقتی نعمتی به ما می رسد سرمست و مسرور می شویم و مغرور می شویم و خدا را فراموش می کنیم. یا در هر حال، نعمت های خدا را شکرگذاریم. در اسلام، اگر منشا شادی و حزن مطلوب و ارزشمند بود، شادی و حزن ارزشمند و مطلوب خواهد بود، وگرنه نامطلوب و ناپسند است. بر شادی و اندوه مطلوب ثواب و اجر مترتب است. مومن باید بداند که هرآنچه در اختیار اوست، از آن خداست و در از دست دادن آن مصلحتی نهفته است.
ملخص الجهاز:
با لحاظ اینکه انسان به طور فطری شادی، سرور و لذت را می خواهد و از غم و اندوه گریزان است، چرا خداوند انسان را به گونه ای آفریده که گاهی دچار غم می شود؟ پاسخ این است که حالاتی چون شادی و غم و گرسنگی و سیری و تشنگی و سیرابی از لوازم و اقتضائات زندگی دنیوی انسان اند.
این درد و اندوه برای حیات دنیوی که با نقص، کمبود، آفت و بیماری همراه است نعمت به شمار می آید، اما چون در بهشت نقص و کمبود و آفتی بهشتیان را تهدید نمی کند، آنها احساس درد و رنج نخواهند داشت.
دلیل آنکه شادی با نشاط تلازمی ندارد این است که گاهی ممکن است انسان بسیار غمگین، اما بانشاط باشد؛ مانند کسانی که ایام محرم برای امام حسین علیه السلام عزاداری می کنند و شب عاشورا تا صبح سینه و زنجیر می زنند و گریه می کنند و اشک می ریزند و با اینکه به شدت برای سرور و سالار خود غمگین اند، بانشاط اند و از عزاداری خسته نمی شوند.
برداشت نادرست درباره ارزش شادی نشاط همیشه مطلوب است و انسان باید بکوشد که همواره در زندگی و برای انجام وظایف و کارهای خود بانشاط باشد.
حتی در روان شناسی و علوم تربیتی، غم و اندوه نوعی بیماری دانسته شده است و دانشوران آن دو رشته معتقدند که اگر آن حالت حاد و شدید شود، انسان باید بستری و درمان شود؛ با این تلقی که انسان همیشه باید شاد باشد و زمینه های شادی را فراهم آورد.
(
, 
, 
)
