خلاصة:
حدود چهار دهه از حکومت اسلامی در ایران می گذرد و اکنون یکی از مهمترین مباحثی که حکومت و قانونگذاری اسلامی با آن روبروست، نوع، میزان و چگونگی پیوستگی این حوزه با عرف جامعه است. بحث از میزان ارتباط احکام اسلامی با عرف، بی تردید بحث احکام ثابت و متغیر را در دوران معاصر، ضرورتی اجتهادی و فقهی می نماید. دلیل این ضرورت نیز نیازهای ثابت و متغیری است که در آدمیان وجود دارد و یکی از اولین کسانی که در دوران معاصر، حساسیت مساله زمان و مکان در حوزه دین را به خوبی دریافت، شهید آیهالله «مرتضی مطهری» است که حاصل حساسیت ایشان، مجموعه مباحثی بود که تحت عنوان «اسلام و مقتضیات زمان» مطرح نمود. در این پژوهش، معیار پیوستگی احکام ثابت و متغیر، از دیدگاه شهید مطهری مورد بررسی قرار گرفته و سپس در محورهای ثابت و متغیر، مواردی چند از میان آثار ایشان بازبینی شده است. از این معیارها، می توان به توجه به مصلحت، حفظ آبروی جامعه اسلامی، توجه به پیشرفت و توسعه در جوامع اسلامی، تکیه بر منفعت جمعی و مد نظر قراردادن روح شریعت اشاره کرد. در سرانجام این تحقیق، این نتیجه گرفته شده است که بازنگری در اندیشه شهید مطهری در پذیرفتن مقتضیات زمان و توجه به معیارهای ثابت و متغیر در وضع قوانین اسلامی، کلید حل بسیاری از مشکلات حوزه اجتهاد و فقاهت در عرصه های حقوقی، اجتماعی و سیاسی حکومت اسلامی خواهد بود.
ملخص الجهاز:
"مقدمه با گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی ، برخورد ناگزیر احکـام اسـلامی بـا تغییـرات سریع و بی وقفه عرف و اجتماع بیش از پیش مطرح شده اسـت و بـه عنـوان نمونـه در مسائلی مانند حکم رجم در زنای محصنه یا تازیانه در برخی حدود یا مسائلی مثل بلوغ دختران در نه سالگی و آثار حقـوقی آن در قـوانین مـدنی و جزایـی و مسـائلی از ایـن دست ، قانونگذاری اسلامی را به چالش های جدی داخلی و بین المللی کشانده اسـت و اندیشمندان اسلامی را به بررسی راهکارهایی برای بـرون رفـت از ایـن مشـکلات وادار نموده است ؛ هرچند متفکرانی همچون مرحوم مطهـری بـوده انـد کـه پـیش از تشـکیل حکومت اسلامی در ایران به این دغدغه های جدی اندیشیده بودند و میـراث گرانبهـای فکری ایشان اکنون توجه بسیاری را به خود جلب نموده است .
بنابراین ، طبیعـی اسـت کـه ایـن بخـش از احکام ، تأثیری چشمگیر از تغییرات عرفی نبینند و همین است که در آثار شهید مطهری معمولا پیشنهاد تغییر در احکام عبادی ، نمایانگر تفکر افراطی در تأثیر مقتضیات زمان در اجتهاد و بحث ثابت و متغیر است ؛ چنانکه می گوید: یکی از کسانی که به قول امروزی ها در مسائل اسلامی روشنفکری بـه خـرج می داد و کار این روشنفکری او به حد افراط رسیده بود، خلیفه دوم بود."
(
, 
, 
)
