خلاصة:
در تاریخ معاصر انقلاب مشروطه برای اولین بار توانست نظام ارزشی و ساختار اجتماعی ایران را دگرگون سازد. این تغییر در نظام ارزشی اول بار در شعر و ادب فارسی تجلی یافت، این تغییر و دگرگونی فکری، زاده تغییراتی بود که در اندیشه صاحبنظران و متفکران و در شئون اجتماعی _ سیاسی ایران روی داده بود. جریان تحول در شعر فارسی غالبا به همت شاعرانی که خود از پیشگامان نهضت بودند، پی گرفته شد و ادبیات و از جمله شعر در خدمت انقلاب، مسائل اجتماعی و برانگیختن مردم قرار گرفت. بررسی تجلی و بازتاب برخی از مفاهیم سیاسی و اجتماعی متفکران عصر مشروطه در شعر شاعران این عصر هدف این مقاله است.
ملخص الجهاز:
"از ایـن رو، جامعه و مسائل اجتماعی یکی از منابع مـورد توجـه شـاعر اسـت و بـا تغییـرو تحـولات اجتماعی ، شعر تحول می یابدو اینکه در هر دوره ای سبک شعرو شاعری تغییرمی کند، این امر مربوط به تغییر محیط فرهنگی و ارتباط اجتماعی با شعرو ادب است .
نمونه تعهد در ادبیات رامی توان در اشعار ادیب الممالک مشاهده کرد: تا کی ای شاعر سخن پرداز می کنی وصف دلبران طراز دفتری پر کن از موهومات که منم شاعر سخن پرداز در اصول ترقیات وطن شعر برگو گزیده و ممتاز (دیوان ادیب الممالک فراهانی ، ١٣٧٨: ٣١٠-٣٠٩) احمد کسروی در کتاب «تـاریخ مشـروطه » مـی گویـد: «چـون مـی خـواهیم هرآنچـه بـا بیداری ایرانیان پیوستگی می دارد یاد کنیم ،می باید از چکامه های وطنی که برخـی شـاعران در آن زمان ها سرودند هم نام می بردیم .
پیشگامان اندیشه تجدد در ایران کـه بـه دنبـال دگرگـونی و تحـول سیاسـی -اجتمـاعی و در نهایـت انقـلاب مشروطه بودند با انتقاد از سبک گذشته در ادبیات راه تـازه ای را فـراروی اهـل شـعرو ادب باز کردندو آن سودمندی ادبیـات در عرصـه هـای مختلـف اجتمـاعی و سیاسـی بـود یعنـی رویکردی «جامعه گرایانه » یا «تعهدگرایانه ».
اگرچـه برخـی از شـعرا چـون فرخـی یـزدی و یـا ابوالقاسم لاهوتی نگاهی چپ گرایانه و متأثر از انقلاب بولشـیویکی روسـیه داشـتند ولـی در مجموع شعرای عصر مشروطه همگـام بـا روشـنفکران وصـاحبنظران ایـن دوره بـر «قـانون »، «منزلت فرد»، «ملت »، «وطن »، «آزادی »،«پیشـرفت »، «اصـلاح حکومـت »،و «مشـروطیت » بـه مثابه مفاهیمی جدید در عصر تحول از نظام استبداد بـه نظـام مشـروطه تأکیـد کردنـد."