عملکرد فرماندهان نظامی امیرالمومنین علی علیه السلام در سرنوشت پیکار صفین؛مقایسه موردی:مالک اشتر و اشعث بن قیس مقالة

مالک اشتر نخعی (م39ق) یکی از شخصیت های اثرگذار در حوادث عصر خلافت اسلامی و به ویژه در وقایع دوران خلافت امیرالمومنین علی(ع) است که مورخان به دلاوری، شجاعت، سخنوری و عظمت او تصریح کرده اند. مالک پس از گرویدن به اسلام، از همان آغاز از جمله مریدان و یاران حضرت علی(ع) بود که در حوادث منجر به خلافت آن حضرت، به صورت موثر نقش داشت و در جنگ های زمان ایشان، به ویژه در جنگ صفین، با برانگیختن کوفیان برای نبرد، آراستن سپاه و فرماندهی جنگ، همراه کردن قبیله خود، وارد کردن ضربه های سنگین بر سپاه شام، ایراد خطابه و رجزخوانی در دفاع از حضرت علی(ع) نقشی محوری ایفا کرد. اشعث بن قیس (م40 یا 41ق) نیز که از پایگاهی قبیله ای برخوردار بود در این کارزار، بنا به ضرورت، در ترکیب سپاه علی(ع) حضور یافت ولی نقشی بازدارنده ایفا کرد. این پژوهش با بررسی عملکرد این دو فرمانده نظامی در پیکار صفین نشان می دهد که مواضع اعتقادی و رفتار سیاسی فرماندهان نظامی امام علی(ع) در سرنوشت پیکار صفین موثر بوده است.

"بازستاندن فرات از شامیان چون از فرماندهان مقدمه سپاه ، زیاد بـن نصـر حـارثی و شـریح بـن هـانی، بـه امـام / علی خبر رسید که تعداد شامیان فراوان است و توان رویارویی با نیروهـای دشـمن را ندارند، امام که از قابلیت و کارآمدی مالک آگاه بود از بین همه افراد دلاوری که در سـپاه بود، او را برای یاری نیروها انتخاب کرد و به وی فرمود: «این کار از دست هیچ کس نیاید مگر به دست تو. در آغاز پیکار نهایی صفین ، چون کار بر معاویه دشوار شد، چند تن از یاران خود نظیـر عبیدالله بن عمر بن خطاب ، عمرو بن عاص ، بسر بن ارطاة و عبدالرحمن بن خالد بن ولید / را فراخواند و با ابراز ترس و نگرانی خود از برخی یاران علی چون سـعید بـن قـیس ، مالک ، مرقال ، عدی بن حاتم و قیس بن سعد، از یاران خود خواست که هر یک ، همـاورد / یکی از این یاران علی شود و حریف خود را در جنگ تـن بـه تـن از پـای درآورد تـا شکست سپاهیان عراق به راحتی امکان پذیرد."