خلاصة:
تشخیص مصلحت نظام که ریشه در فقه پویای اسلام دارد، جایگاه رفیعی را در ادبیات فقهی، حقوقی و سیاسی کشور به خود اختصاص داده است. مصلحت تشخیص داده شده آنگاه پراهمیت¬تر می¬شود که در پرتو آن حکم اولی شرعی جای خود را به احکام ثانوی می¬دهد. بر این اساس یکی از بایسته¬های اساسی تشخیص مصالح، ضابطه¬مندی و تعیین اصول حاکم بر این فرآیند است. فقدان اصول و ضوابطی که به منزله چهارچوب نظری و خط مشی این فرایند تلقی شود، ممکن است شائبه سیاست¬زدگی یا حاکم ساختن سلایق فردی یا گروهی اقدام مجمع تشخیص مصلحت نظام یا مجلس شورای اسلامی را در مقام تشخیص مصالح نظام در پی داشته باشد. در این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی، پس از تبیین مفهوم مصلحت، مصلحت نظام و مراتب آن، سنجههایی به عنوان بایسته¬های فقهی، حقوقی تشخیص مصلحت نظام پیشنهاد شده است تا در پرتو این اصول، مصالح نظام شناسایی شده و ضمن ضابطه¬مند شدن این فرآیند، هرگونه شبهه و شائبه سیاست¬زدگی و پیروی از سلیقه¬های شخصی را در این خصوص برطرف نماید. بدیهی است عدم رعایت این اصول دارای ضمانت اجرای حقوقی و قضایی خواهد بود.
ملخص الجهاز:
"آنچـه او بـه عنوان مصلحت نظام اندیشه میکند با هدف حفظ قدرت و مقامش نیسـت ؛ بلکـه بـرای او چیزی اهمیت دارد و از مصادیق مصلحت نظام شـمرده میشـود کـه مطـابق عـدل و N انصاف باشد و بر اساس مصـالح عمـومی جامعـه بـوده و بـر اسـتحکام نظـام سیاسـی و P١٣ اجتماعی اسلامی افزوده و در نتیجه ، جامعه و افراد آن را برای تقـرب هرچـه بیشـتر بـه 1 آستان ربوبی و دستیابی به سعادت دنیا و آخرت ، آماده سازد.
بدیهی است که مبانی شریعت و پایه های دین در تزاحم با مصادیق مصلحت نظام ، از اهمیت بالاتری برخوردار است و نباید در ایـن مقـام فـدای N دیگر مصالح شود، مگر آنکه نظام اسلامی به اندازه ای در معرض اختلال باشـد کـه اگـر P١٥ برخی از احکام به طور موقت تعطیل نشود، اصل دین و نظام اسلام فدا خواهـد شـد.
(صحیفه امام ، ج ٢٠: ٤٦٤) 3 سئوالی که در اینجا باید بدان پاسـخ داده شـود، ایـن اسـت کـه آیـا بـر حاکمـان و A تشخیص دهندگان مصالح عمومی، عمل به نتیجه به دست آمـده از مشـاوره و پیـروی از ٤ آن لازم است یا میتوانند از عمل بدان خودداری کنند؟ در این خصوص دو فرض قابـل تصور است : فرض نخست اینکه مشورت گیرنده در زمینه موضوع مشورت اطلاعـات یـا 7 تخصص خاصی نداشته و جاهل به آن شمرده میشـود و بایـد دربـاره آن بـه خبـره یـا کارشناسان متخصص مراجعه کند."