گفت و گو با حجت الاسلام دکتر محمد عرب صالحی؛ جریان شناسی اعتزال نو مقالة

"شما در سخنانتان به هند و مصر اشاره نمودید؛ این جریان از کدام نقطة جهان اسلام شروع شد و چگونه گسترش یافت؟ در جهان عرب توجه به آرای معتزله از سید جمال‌الدین اسدآبادی (متوفی 1315ق) و پس از او شاگردش، شیخ محمد عبده (متوفی 1323ق) آغاز شد و پس از او نیز احمد امین (1886ـ1954م) در نوشته‌های تاریخی و مقاله‌هایش اهمیت توجه به دیدگاه‌های معتزله در دوران معاصر را یادآور گردید و به عنوان رئیس «انجمن تألیف، ترجمه و نشر» به انتشار برخی آثار عمده متکلمان معتزلی اقدام کرد، اما هم‌زمان و شاید قبل از جهان عرب، شبه‌قاره نیز دستخوش تحولات مشابهی شد و برخی اندیشمندان از جمله شاه ولی‌الله دهلوی (1114-1176ق)، محمد شبلی نعمانی (1274-1332ق)، سید امیر‌علی هندی (1265-1347)، عبید الله سندی (1289-1363ق)، و سید احمدخان هندی (1817ـ 1898م) برخی افکار و آرای مکتب اعتزال را مطرح نمودند؛ بنابراین این جریان از شخصیت‌هایی چون اقبال، سید جمال، عبده، کواکبی و..."