خلاصة:
درفش ها، تنها تکه پارچه هایی در اهتزاز نبوده و نیستند. آن چه از روزگاران کهن این اشیاء را از اشیاء هم جنس، هم رنگ و هم نقش خود متمایز می کند، کارکرد این اشیاء است. درفش ها و رایت ها در هر دوره کارکردهای متفاوتی همچون نظامی، مذهبی، قومی-قبیله ای یا اقتصادی داشته اند. در هر صورت، درفش ها نموداری هستند از عقاید، تفکرات، اهداف، ایدئولوژی و جهان بینی دارندگان خود، لذا نماد های تصویری و اجزاء مختلف آن در عین سادگی و وضوح، می بایستی انتقال دهنده ی مفاهیم اصلی عقاید، اهداف و نظرات دارندگان آن باشند. به همین دلیل می توان با بررسی دقیق تر درفش ها، اجزای متشکله و نمادهای به کار رفته بر آن ها در هر دوره، به اطلاعات جامعی در مورد مبانی و ساختار نظامی، سیاسی، مذهبی، طبقاتی و اجتماعی موجود در آن دوره دست یافت؛ جنبه ای که در مطالعات اخیر کمتر بدان پرداخته شده است. در میان برخی از اسناد و متون بر جامانده از دوره ی صفویه اشاراتی به انواع درفش ها و رایت های این دوره شده که نسبت به دوره های دیگر تاریخی از کمیت و کیفیت قابل ملاحظه ای برخوردار هستند. در کنار اسناد و متون؛ آثار و مدارک باستان شناختی همچون انواع نگاره های مرتبط با نسخ خطی، دیوارنگاره ها، مرقعات، سکه ها، سردرفش ها و یا معدود بافت های برجامانده نیز در راستای شناخت و آگاهی بیشتر درفش های این دوره و دسته بندی آن ها کارآمد هستند. سعی نگارنده بر آن بوده تا با تکیه بر مکتوبات و آثار باستان شناختی برجا مانده از دوره ی صفوی، طبقه بندی جامعی از انواع رایت ها و کارکردهای آنان ارائه نماید؛ لذا پژوهش حاضر بر مبنای روش یافته اندوزی و از طریق پژوهش کتابخانه ای و میدانی و تلفیق این دو به صورت توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده ی استفاده از رایت های مختلف در این دوره با کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی، تجاری، سلطنتی و قومی-قبیله ای با فرم ها و نقوش مختلف است.
ملخص الجهاز:
"ایــن در حالــی اســت کــه مقــالات یــاد شــده کــه از نــگارش آن هــا بیــش از نیم قــرن میگــذرد، کامــلا توصیفــی و تکــرار مکــررات بــوده و هــر یــک بــر اســاس مــدارک انگشت شــمار و محـدودی بـه نـگارش درآمده انـد و در تمامـی آنـان بررسـی و مطالعـه ی یکـی از مهم تریـن اسـناد، یعنـی انـواع نگاره هـا، کامـلا نادیـده انگاشـته شـده و بـدان توجهـی نشـده اسـت ؛ لـذا نگارنـده در ایـن پژوهـش سـعی نمـوده تـا بـا بررسـی و تطبیـق مکتوبـات دوره ی صفـوی بـا آثـار متنـوع برجامانـده از ایـن دوره و بـا ارائـه گونه شناسـی رایت هـای ایـن دوره بـر اسـاس کارکــرد و نقــش ، تصویــری روشــن از انــواع رایت هــای دوره ی صفــوی ارائــه نمایــد.
رشــادت های شــاه عبــاس در نبردهــا به صراحــت بــه درفــش نظامــی صفویــان ، رنــگ و نقـش آن اشـاره نمـوده اسـت : «لوای سفیدش که افــــراختست قزلباش را سرخ رو ساختست زبان جنبدش ، طوق نصرت نصیب به نصر من الله و فتح قریب (سنجر، ١٣٨٧: ٤٤٩) وحیدقزوینـی نیـز در کتـاب عباسـنامه کـه در شـرح زندگـی شـاه عبـاس دوم بـه نگارش درآورده ، به کـرات از عباراتـی همچـون «رایـات نصـرت آیـات » یـا «اعـلام نصـرت شـعار» سـخن گفتـه کـه اشـاره ای اسـت بـر نقـش ایـن درفش هـا و طلـب یمـن و پیـروزی از ایـن آیــات در میادیــن نبــرد (وحیدقزوینــی، ١٣٢٩: ٢٢-٢٠ و ١٨٩-١٨٧) درفش هــای نصــرت آیــات بــه انــدازه ای مهــم شــمرده میشــدند کــه علاوه بــر جنگ هــا و پیکارهــا، گاه بــرای نشـان دادن اقتـدار حکومـت و در موقعیت هـای حسـاس سیاسـی همچـون پذیـرش سـفرا و یـا بازدیـد از مناطـق اسـتراتژیک مـورد اسـتفاده قـرار میگرفتنـد (همـان : ٩٤، ٥٧)."