خلاصة:
جوامع بشری به موازات افزایش جمعیت ، پیچیدگی قوانین ، رشد علم و دانشهای مختلف اجتماعی و ارتباطی، دارای ارتباطات وسیعتر و پیچیده تری نیز می شوند.ارتباطات یادشده در جوامع اسلامی به دلیل پایبندی به دین از ویژگی خاصی برخوردار است . بدین معنا که فقه ، احکام و قواعد فقهی نیز وارد این ارتباطات می شود که جوامع دینی را با چنین خصوصیتی از سایر جوامع و ملتها متمایز می گرداند. قواعد فقهی را می توان در حکم حروف الفبای یک زبان دانست که گرچند محدودند ولی کاربرد بی پایان دارند. فقیه نیز با همین قواعد محدود می تواند راه حلهای فراوانی را فراروی مکلفین قرار دهد و بدین وسیله رابطه خاصی میان آنان و شریعت برقرار نماید. قاعده های فقهی -که نمایانگر روح تعاطف و مهربانی اسلام اند - همواره بر مدار میزان توانایی مکلف می گردند و هیچگاه زور و تحمیل در اجرای تکالیف را که قبح عقلانی دارد، برنمی تابند بدین سان به راحتی می توان به فطری بودن دین که سازگار با میزان توانایی مکلفین است پی برد.از جمله این قواعد می توان به قاعده «نفی حرج » اشاره کرد که شارع مقدس هرنوع سختی و حرج را در انجام تکالیف از دوش مکلفین برداشته است . از سوی دیگر صداقت و یکرنگی و پرهیز از هرگونه فریب که اصطلاحا «غرور» نام گرفته است ؛ از سوی آموزه های دینی کاملا مردود شناخته شده و حتی در این زمینه قاعده ای به همین نام تاسیس گردیده است که به آن «قاعده غرور» اطلاق می شود. هر کدام از این دو قاعده احکام و شرایط خاصی دارد که در این مقاله بررسی و مبانی آنها از منظر فقه و حقوق مورد مطالعه قرار خواهند گرفت .
ملخص الجهاز:
"علاوه بر آن چه مذکور افتاد، می توان به این نکته نیز اشاره کرد که این قاعده در میان اهل تشیع و اهل سنت -که توسط فقهای پرتلاش دو مذهب استخراج و استنباط شده است و به عنوان قواعد فقهی مورد استفاده قرار گرفته اند- اشتراکاتی دارد؛ اصلیترین وجه اشتراک آنها در بهره گیری از قرآن کریم به عنوان منبع اساسی برای اثبات قاعده مورد نظر است .
با توضیح دقیق تر می توان چنین بیان کرد که حرج به معنای دوم در شریعت ، مورد نظر می باشد، یعنی آنگاه که ملاک یک حکم شرعی، حرج آمیز نباشد ولی شرایط مکلف به گونه ای باشد که قادر به انجام تکلیف نباشد و یا در انجام آن دچار سختی و دشواری گردد، که در این صورت حکم یاد شده منتفی می شود؛ مثلا زمانی که مکلف در اعضای وضویش دچار مشکلی شده است که آب برای آن ضرر دارد در این حالت می تواند وضوی جبیره بگیرد.
(ایروانی، پیشین ) قاعده نفی حرج در قانون مدنی قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده در موارد زیادی استفاده کرده است که برای رعایت اختصار به برخی از این مواد این قانون اشاره می کنیم ، به عنوان مثال در ماده ١١٣٠ قانون مدنی چنین می خوانیم : «در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند."
(
, 
, 
)
