تحلیلی بر وضعیت انتشارات علمی و ثبت پتنت در نظام ملی نوآوری ایران مقالة

اﻣﺮوزه ﺑﻪﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﻮآوری ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭘﯿﭽﯿﺪهای اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺟﺰای ﻣﺘﻌﺪدی را ﻣﯽﻃﻠﺒﺪ. اﯾﻦ اﺟﺰا رواﺑﻄﯽ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ داﺷﺘﻪ و ﺗﺤﺖﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮﻧﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻧﻮآوری ﻣﺴﺘﻠﺰم دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺮش ﺑﺎﻋﺚ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﻧﻈﺮﯾﻪ «ﻧﻈﺎم ﻣﻠﯽ ﻧﻮآوری» ﺷﺪ. وﯾﮋﮔﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ اﺟﺰای آن در ﺗﻮﻟﯿﺪ، اﻧﺘﺸﺎر و ﮐﺎرﺑﺮد ﻓﻨﺎوریﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش اﻗﺘﺼﺎدی دارﻧﺪ. داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻘﺎﻻت اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻓﻨﺎوری ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮﻧﺪ، ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد. ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ ﻓﻨﺎوری ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪی و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺟﻤﻬﻮری اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺮ رﺷﺪ درونزا، اﯾﺠﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﻨﺎوری ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺪی ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﯿﺰان اﺧﺘﺮاﻋﺎت ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی اﯾﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻣﺘﻔﺎوت و دﻗﯿﻖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻣﻠﯽ ﻧﻮآوری ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ از آن اراﺋﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ اﺳﻨﺎد و آﻣﺎرﻫﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﯿﻔﯿﺖ و ﮐﻤﯿﺖ ﻣﻘﺎﻻت و ﭘﺘﻨﺖﻫﺎی اﯾﺮان و ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. در واﻗﻊ، در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوری در ﻧﻈﺎم ﻣﻠﯽ ﻧﻮآوری ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﮐﯽ از ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻄﻠﻮب اﯾﺮان در اﻧﺘﺸﺎرات ﻋﻠﻤﯽ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب در ﺛﺒﺖ ﭘﺘﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻠﻞ آن ﻧﯿﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.

"هسته مرکزی مدل‌های توسعه‌یافته برای کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در کنار انتقال و جذب فناوری، تولید علم و فناوری است، چرا که هیچ کشور در حال توسعه‌ای نمی‌تواند تمام نیازمندی‌های فناوری خود را از راه جذب فناوری مرتفع کند، بنابراین یکی از مؤلفه‌های اصلی نظام ملی نوآوری، مؤلفه تولید فناوری است و تعداد ثبت پتنت داخلی و خارجی از جمله مهم‌ترین معیارهای توسعه و تولید فناوری محسوب می‌شود [5]. در ضمن، تنها شش درصد دانشجویان کشور در رشته‌های پزشکی و کشاورزی مشغول به تحصیل هستند و ده درصد اساتید هیأت علمی نیز عضو این رشته‌ها هستند و در نهایت ایران در زمینه علوم اجتماعی در رده 37 دنیا و سوم خاورمیانه قرار دارد و این رتبه با توجه به اینکه 46 درصد از دانشجویان ایران در رشته‌های علوم اجتماعی و همچنین 39 درصد اعضای هیأت علمی، اساتید این رشته هستند، رضایت‌بخش نیست و از نظر کیفیت مقالات که دو شاخص H و تعداد ارجاعات برای آن در نظر گرفته شده، در مقایسه با سایر رشته‌ها در پزشکی، انتشارات از کیفیت بهتری برخوردارند، اما به طور کلی ایران در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. بنابراین با وجود رشد ایران در انتشارات علمی، تبدیل آن‌ها به فناوری با توجه به آمارهای بیان شده ثبت پتنت، سالیانه در حال کاهش است و مقوله نظام مالکیت فکری در حال حاضر یکی از ضعف‌های ایران برای توسعه نظام ملی نوآوری است."