نقش خواجه نصیرالدین طوسی در فلسفی کردن کلام مقالة

از میان روش های کلامی، (نص گرایی، عقل گرایی تاویلی و عقل گرایی فلسفی) باید خواجه نصیر الدین طوسی را تابع روش عقل گرایی فلسفی به شمار آورد و گرچه قبل از ایشان، افراد دیگری نیز برای اثبات مدعیات کلامی از مبانی فلسفی بهره می گرفتند، ولی از این جهت یا دچار افراط می شوند و یا از آن، استفاده جدلی می کردند؛ همان طور که این مبانی نظم خاصی نداشتند. اما خواجه نصیر، راه اعتدال را در پیش گرفت و ضمن مقید بودن به روش برهانی، مبانی فلسفی را به صورت نظام مند و سامان یافته در علم کلام به خدمت گرفت؛ زیرا قبل از خواجه نصیر، علم کلام حتی در میان شیعه، نظم مشخص و چینش منطقی نداشت. او توانست با چینش و تنظیم جامع و تا حدی نو و ابتکاری و با استفاده از اصول و قواعد فلسفی، کلام را به اوج تحول و تکامل برساند و از آن پس، اکثر دانشمندان اسلامی شیعه و سنی سبک او را دنبال کردند.

دوفصلنامۀ علمی تخصصی فلسفۀ اسلامی سال دوم / شمارة دوم / پیاپی ٣ / پاییز ـ زمستان ١٣٩٥ نقش خواجه نصیرالدین طوسی 1 در فلسفی کردن کلام 2 محمدمهدی فریدونی چکیده از میان روش های کلامی ، (نص گرایی، عقل گرایی تأویلی و عقل گرایی فلسفی) باید خواجه نصیرالدین طوسی را تابع روش عقل گرایی فلسفی به شمار آورد و گرچه قبل از ایشان ، افراد دیگری نیز برای اثبات مدعیات کلامی از مبانی فلسفی بهره میگرفتند، ولی از این جهت یا دچار افراط میشوند و یا از آن ، استفاده جدلی می کردند؛ همان طور که این مبانی نظم خاصی نداشتند. هرچند اشاعره برای مبارزه با معتزلیان به ناچار تا حدی با فلسفه آشنا شدند و همچنین برای نقد و ابطال آرای فلسفی از اصطلاح ها و قواعد آن نیز بهره میگرفتند با وجود این کلام آنها را نمیتوان فلسفی نامید؛ چرا که به برهان مقید نیست و بیشتر از قیاس های جدلی استفاده میکند؛٢ در حالی که روش برهانی، مهم ترین ویژگی فلسفه است ؛ از این روی اگر مکتبی کلامی، برهانی نباشد، هرچند سایر ملاکها را داشته باشد، نمی توان آن را کلام فلسفی به حساب آورد. البته قبل از خواجه نیز کسانی مانند غزالی و فخر رازی از قواعد فلسفی در علم کلام استفاده کردند و با این قواعد، برخی از مدعیات کلامی را اثبات کردند، ولی فرق کلام خواجه نصیرالدین طوسی با کلام 3 آنها در این بود که خواجه همان طور که خود در ابتدای کتاب تجرید الاعتقاد بیان میکند، برای اولین بار قواعد فلسفی را به صورت نظام مند و سامان یافته در خدمت علم کلام در آورد.