خلاصة:
پرچم به عنوان یک علامت و نشانه هویت ساز فرهنگی و اجتماعی اهمیت زیادی در جوامع کوچک و بزرگ دارد. در جامعه ایرانی نیز پرچم جایگاه ویژه ای را داشته و دارد. پرچم هایی که یا از طریق اشاره به رنگ هایی نمادین مثل سبز و سفید و قرمز یا از طریق اشاره به آیات قرآنی و واژگان اسلامی و شیعی، کارکردهایی نمادین و محتوایی پیدا کرده اند. در میان پرچم های رسمی تاریخ ایران، پرچم حال حاضر کشورمان حاوی نوشتارهایی دینی و اسلامی است. نوشتارهایی که برخی ریشه های آن از طریق پژوهش-های فرهنگی و هنری از دل تاریخ هنرهای تجسمی ایران قابل استخراج است. در مقاله حاضر با مبنا قراردادن موضوع پرچم های حاوی نوشتار دینی در شاخص ترین بستر نمایش آن در هنرهای تجسمی یعنی نگارگری و نقاشی قهوه خانه ای، مطالعه ای توصیفی و تحلیلی درباره ارتباط حضور این پرچم ها، با موضوعات نگاره ها صورت گرفته است. موضوعی که با فرضیه اولیه انتساب همیشگی پرچم های حاوی متون دینی به مقدسین و نیروهای وطن پرست ایرانی آغاز شده ولی با رسیدن به گستردگی و تنوع بیش از حد موضوعات، به نتایجی متفاوت دست پیدا کرده است: نتایجی از این دست که با وجود در اکثریت بودن انتساب پرچم های حاوی متون قرآنی و اسلامی به شخصیت های دینی و ایرانی و سپاهیانی که برای اجرای فرامین حق و ثبت اعمال نیک تلاش می کنند، در بعضی موارد ماهیت صحیح اعمال و رفتار افراد ذیل این پرچم ها دچار تردیدهایی می شود. با این وجود فضای غالب این آثار از انتساب پرچم های دارای نوشتار دینی به نیروهای خیر در مقابله با نیروهای شر حکایت دارد. موارد بسیار محدودی از ارجاع به پرچم های حاوی متن دینی در نگاره ها نیز کاربردی صرفا عرفانی داشته و در جهت تکمیل بیان معنوی نگاره ها مورد استفاده قرارگرفته است. به این ترتیب اهمیت اصلی مقاله حاضر در این است که فضایی روشن از انتساب پرچم های حاوی نوشتار دینی به شخصیت ها و گروه های ایرانی و اسلامی در هنر تجسمی ایران را در اختیار مخاطب قرار می دهد. اتفاقی که بنا به صلاحدید هنرمندان، عموما برای افزایش جایگاه مقبول و درستکارانه افراد ذیل پرچم ها و یا برای افزایش بار معنوی و تکمیل محتوای اثر مورد استفاده قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
"از سوی دیگر با توجه به پراکندگی بیش از حد نسخه‌های حاوی تصاویر نگارگری و نیاز مقاله حاضر به بررسی تعداد نسبتا زیادی از این نمونه‌ها، مناسب‌تر دیده شد تا یکی از کامل‌ترین نسخه-های مصور تاریخ ایران که شامل بیشترین نگاره ممکن از مهم‌ترین منبع متنی ترسیم نگاره‌های دارای متن نوشتاری- یعنی شاهنامه فردوسی- است برای این بررسی انتخاب شود.
وجود تعداد بالای تصاویر از مجالس مختلف شاهنامه- از دوره پیشدادیان تا دوره تاریخی ساسانیان- باعث شده تا تحقیق حاضر برای بررسی پرچم‌های حاوی متون دینی در نگارگری، این مجموعه را به‌عنوان یک جامعه آماری کامل و مستقل انتخاب کرده و برای روشن‌شدن وضعیت متن روی پرچم‌ها به سراغ نگاره‌های آن برود.
طبق یکی از اسناد تاریخی مرتبط با این نگاره و دیگر نگاره‌های مرتبط با نبرد بزرگ کیخسرو و افراسیاب، طبری در کتاب تاریخ خود چنین گزارش می‌دهد که پرچم اصلی سپاه ایران در زمان نبرد بزرگ کیخسرو و تورانیان همین درفش کاویانی بوده است: «[کیخسرو] آنگاه گودرز پسر کشوادگان و میلاد پسر گرگین و پسر کنیز سیاوخش [سیاوش] را که شوماهان نام داشت خواست و گفت که قصد دارد از چهارسو سپاه فرستد تا از دریا و خشکی ترکان را در میان گیرند و سالاری سپاه به گودرز می‌دهد و بیشتر سپاهیان را همراه وی می‌کند که از ناحیه خراسان درآید و برزاخره و بی [گیو] پسر گودرز و بسیاری از سپهبدان را بدو پیوست و پرچم بزرگ را که درفش کابیان [کاویان] نام داشت بدو داد» (طبری، 1352: 427)."
(
, 
, 
)
