خلاصة:
مادها، هخامنشیان، اسکندر و سلوکیان، پارت ها و ساسانیان گسترة جغرافیایی وسی ی را در مدت زمانی طولانی تحت حاکمیت خود داشتند که بدون شک ادارة این قلمروهای گسترده، پاسداری از مرزهای آن و حفظ استقلال و تمامیت سرزمین ایران با توجه به فناوری آن روزگار نیازمند سازمان و تشکیلات و تقسیمات سیاسی مناسبی بوده است . طی این مدت دو نوع نظام حکومتی متفاوت برای ادارة سرزمین ایران به کار گرفته شد: نظام حکومتی ساتراپی و نظام حکومتی ملوک الطوایفی . هر چند که این نظام ها و تقسیمات سیاسی بسیار متفاوت از یکدیگر بود اما در مجموع تقسیم بندی که برای این نظامها ذکر شد بر اساس میزان اعمال نفوذ و قدرت دولت مرکزی بر ایالت ها و نواحی تابعة این حکومت ها می باشد. اردشیر بابکان اصول کشورداری پارتی را که برمبنای استقلال داخلی ایالات از سویی ، و تسامح دینی از سوی دیگر استوار بود برای تداوم یک حکومت ، مخاطره آمیز تشخیص داده بود زیرا او خود از هر دو این روش ها در برابر حکومت مرکزی سود جسته بود. در ساختار سیاسی نوین که اردشیر بابکان پایه ریزی نمود، شاهنشاه در راس امور کشور قرار داشت او نماینده خدا بر روی زمین محسوب می شد (فر) و سخنش قانون بود. ساسانیان با وقوف بر خصایل قومی ، فرهنگی و جغرافیایی خاص ایران نوعی هویت جمعی یا تصور ایرانی بودن در معنای یکپارچه سیاسی ، قومی ، دینی ، زبانی و مکانی آن، ساخته و پرداخته نمودند. پادشاهان ساسانی به یاری مریدان زردشتی از مواد و مصالح مناسب یعنی اقوام همخون ایرانی که فرهنگ مشترک و دین مشترک و زبان مشترک دارند و بیش از یک هزاره در سرزمین ایران زندگی می کنند، دولتی واحد با نظام سیاسی و دینی واحد پدید آوردند.
ملخص الجهاز:
"فصلنامه تاریخ پژوهی (مجله انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد)، شمارة ٥٩، تابستان ١٣٩٣ دکتر عبدالعزیز موحد (عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد شوشتر) فیروزه کوشکی (دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ ایران باستان دانشگاه آزاد اسلامی - واحد شوشتر) بررسی ویژگی های دولت تمرکزگرای ساسانی چکیده مادها، هخامنشیان، اسکندر و سلوکیان، پارت ها و ساسانیان گسترة جغرافیایی وسی ی را در مدت زمانی طولانی تحت حاکمیت خود داشتند که بدون شک ادارة این قلمروهای گسترده، پاسداری از مرزهای آن و حفظ استقلال و تمامیت سرزمین ایران با توجه به فناوری آن روزگار نیازمند سازمان و تشکیلات و تقسیمات سیاسی مناسبی بوده است .
» در این الگوی سازمان دهی فضای سرزمینی ، تقریبا تمام اختیارات طراحی و برنامه ریزی و حتی اجرای برنامه های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و گاه سیاسی به ایالت ها واگذار می شود؛ دولت مرکزی اغلب تنها مسئوولیت دفاع در قبال تهدید خارجی و نیز تنظیم واجرای سیاست خارجی را به عهده دارد در آغاز فدرالیسم برای تأسیس دولت ملی در مورد جوامعی بود که به دلایل گوناگون توانایی تشکیل دولت متمرکزی را نداشتند و از سوی دیگر می خواستند با اتحاد میان خود در برابر دشمن مشترک ایستادگی کنند.
تقسیمات نظام های سیاسی در ایران باستان نظام سیاسی که مادها، پارتها و پارس ها به عنوان سه قوم اصلی آریایی برای ادارة ایران زمین برگزیدند بسیار متفاوت از یکدیگر بود؛ اما در مجموع می توان این نظام ها را بر اساس میزان اعمال نفوذ و قدرت دولت مرکزی بر ایالت ها و نواحی به دو بخش تقسیم کرد: نظام غیرمتمرکز اشکانی (ملوک الطوایفی ) و نظام متمرکزتر ساتراپی ."
(
, 
, 
)
