خلاصة:
این مقاله زمینه‌ها و علل مهاجرت طوایف چچنی و چرکسی به شام را بررسی خواهد کرد؛ سیاستِ توسعه طلبی روسها در مناطق مسلمان نشینِ شمال قفقاز و سواحلِ دریای سیاه و تصرف این مناطق در 1281ق، گروه‌های بسیاری از مسلمانانِ چرکسی و چچنی را آواره کرد. دولت عثمانی که با روسها درگیر بود، در فاصله سال‌های 1296ـ 1327ق، شماری از آوارگان را با هدف به کارگیری آنها در فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی، در مناطقی از شام اسکان داد. این پناهجویان به پشتیبانی دولت عثمانی، در نزدیکی رود زرقاء، شهری بدین نام بنا کردند و علاوه بر کمک به رونق اقتصادی و تجاری منطقه، در جنگ اول جهانی به قوای عثمانی خدمات ارزنده‌ای ارائه کردند. آنها پس از جنگ نیز زرقاء را پناهگاه استقلال طلبان کردند و برخی در راه استقلال اردن، کشته شدند.
ملخص الجهاز:
نخست ، پایان یافتن جنگ روسها با ساکنان شمال قفقاز و تسلط بر آنها بر این منطقه و دوم مهاجرت اجباری گروه عظیمی از آوارگان طوایف مختلف چرکسی و چچنی از شمال قفقاز به نواحی تحت سلطه عثمانی بویژه در شام و نیز پناهندگی آنها به دولت عثمانی ارائه خدمات سیاسی، نظامی و اقتصادی به عثمانیان .
این مقاله با استناد به یادداشت های موثق سه چچنی به نام های حسن حسنی عبدالقادر شیشانی، مرزا بن سلمرزا بن شحمرزا و حاج محمد جعفر جانبی که از پناهجویان مهاجر به شام بودند و در مهاجرت ها و منازعات با روسها و هم پیمانی با عثمانیان ، نقش مهمی داشتند، نوشته شده است .
١١ عثمانیان در فاصلة سال های ١٢٩٥ـ١٣٢٧ق شماری از آوارگان چرکسی و چچنی را که سرزمین آنها در شمال قفقاز، بر اثر جنگ های طولانی مدت روسها، اشغال شده بود، با هدف استفاده های اقتصادی، سیاسی و نظامی در نقاط مختلف شام از جمله زرقاء اسکان دادند (ناشخو، ٢٩ـ٣١، ٤٨، ٥٣، ١٢٩ـ١٣٠؛ طروانه و بخیت ، ٥١ـ٥٢).
چچن̀aها و چرکس̀aها و استقلال اردن در سال های نخست جنگ اول جهانی، هزاران نفر از نیروهای نظامی عثمانی برای تقویت ارتش که در جنوب و غرب اردن آهنگ عقب نشینی داشت و نیز با هدف دفاع از عمان ، به زرقاء سرازیر شدند و در ١٣٣٧ق شمار کثیری از هم پیمانانشان از جمله آلمان ها به آنها پیوستند.
نتیجه در فاصلۀ سال های ١٢٩٦ـ١٣٢٧ق دولت عثمانی شماری از آوارگان چرکسی و چچنی را که سرزمین آنها در شمال قفقاز، بر اثر سیاست توسعه طلبانه روسها اشغال شده بود، در نقاط مختلف شام اسکان داد.
(
, 
, 
)
