خلاصة:
متون دینی به ویژه روایات به شکل صریح و غیرصریح شناخت خدا به خدا را توصیه و تاکید می کنند. توصیه اعرفو الله بالله ازجمله اینهاست. در دیدگاه ابن عربی شناخت خدا به خدا معرفتی، شهودی است که منحصر و مختص اهل الله است. ابن عربی با توجه به رویکرد عرفانی و مبتنی بر وحدت وجود و مظهر بودن عالم، شناخت خدا به خدا را تفسیر و آن را وهب الهی می داند که تنها اهل الله آن را در می یابند. بررسی جایگاه عقل در معرفت الله از دیدگاه وی حائز اهمیت است. وی با همه انتقاداتی که به راه برهان و استدلال که فلاسفه عهده دار آن هستند وارد می آورد عقل را نیز مشمول وهب الهی دانسته که آن هم فقط شامل عقول اهل الله می گردد. اهمیتی که محی الدین به راه عرفان و شهود می دهد شناخت خدا به خدا را منصرف در اهل عرفان دانسته و حتی معرفت شرع و تقلید از خدا را شایسته آنان می داند و بر راه های دیگر می تازد.
ملخص الجهاز:
"قضاوت در مورد آرای او با توجه به اینکه معرفت الله بالله در سنجه و سخن معصومان^ بیان شده و خاستگاه و تفسیرش را باید در آنجا جستجو کرد کمی دشوار می‌نماید اما از آنجایی که وی در آثار خود به چنین مطلبی اشاره داشته و حتی در چند موضع صراحتا به عبارات «شناخت خدا به خدا» اشاره نموده است و به تحلیل آن پرداخته، براساس برخی مبانی عرفانی و تفاسیری که از آیات قرآن بیان می‌کند می‌توان دیدگاه او را بررسی نمود.
(همان: 236) مسلم است که معارف اسلامی چنین دیدگاهی را که عقل نمی‌تواند به کنه ذات الهی دسترسی یابد تأیید می‌کنند و جالب آنکه شناخت خدا به خدا نیز به ضمیمه روایاتی که از بیان کیفیت و ساخته‌های ذهن و وهم نکوهش می‌کند و تحذیر می‌دهد مؤید چنین مطلبی است اما نباید غافل شد که عقل می‌تواند این خدمت را به انسان کند که راه را بر معرفت و زمینه سازی متذکر شدن قلب به معرفت موهوب الهی هموار سازد.
رابطه عقل وشناخت خدا به خدا نکته جالب آنکه ابن‌عربی معتقد است خدوند براساس آیات قرآن که فرمود: «أ ولم یتفکروا؛ و آیا فکر نکردند» (اعراف / 184) و نیز آیه 24 یونس که فرمود: «کذٰلک نفصل الآیات لقوم یتفکرون» عقل را مکلف کرد به معرفت خداوند سبحان دست یابد تا در این امر به او (خدا) رجوع کند نه به غیر او؛ اما عقل از این گفته نقیض منظور خداوند را فهمید و بر فکر تکیه زد و آن را امام و مقتدای خود قرار داد و توجه نکرد که منظور حق تعالی از تفکر آن است که انسان با تفکر دریابد که راهی برای معرفت به خداوند وجود ندارد، مگر آنکه خود خداوند آن را عطا کند."
(
, 
, 
)
