خلاصة:
منصب وزارت از مهم ترین مناصب حکومتی محسوب می شود که در ساختار سیاسی ایران سابقه طولانی دارد. از این رو وزرای بزرگی در میان دولت مردان ایرانی ظهور کرده اند که خود پایه ریز برخی قواعد حکومتی دوره خود بوده اند و علاوه بر آن دستاوردهای مهمی را پس از خود بر جای گذاشته اند. خواجه نظام الملک کع معروف ترین وزیر تاریخ ایران دوره اسلامی است در اثر مشهور خود سیرالملوک که طبق نظر محققان معاصر دو نیمه متفاوت دارد در باره این منصب، وظایف، کارکرد و گزینه های مناسب برای تصدی این مسئولیت خطیر، شاخصه ها و شرایط مهمی را بیان کرده است. این پژوهش درصدد است با توجه به دو بخش مجزای سیرالملوک این پرسش را پاسخ دهد که در هر بخش چگونه منصب وزارت و امر مشاورت مطرح شده است؟ و این امر چگونه وضعیت سیاسی زمانه تالیف اثر و مولف را بازتاب می دهد؟ در پاسخ این مدعا مطرح می شود نیمه نخست کتاب، تاکید بسیار بر مشورت کردن در امور توسط نهاد قدرت و حذر از خودکامگی
سلطان دارد که نشان از جایگاه خاص مولف در این دوره دارد، اما نیمه دوم کتاب که در انتساب آن به خواجه نظام الملک تردید اساسی وجود دارد، مولف برای منصب وزارت و انتخاب وزیر شرایط و مولفه های خاصی را مطرح می نماید که برخی از موارد آن پیشتر سابقه نداشته است و در واقع بازتاب شرایط سیاسی این دوره و امکان تغییر اوضاع به سود خاندان نظام الملک است.
The position of the ministry is one of the most important government positions that have a
long history in the Iranian political structure. Therefore, some prominent ministers have been
appeared among the Iranian statesmen that established certain government regulations in their
own period and moreover, they have left important achievements behind themselves. Khajeh Nizam
al-Mulk who is the most famous Iranian minister after Islam counted some indicators for the serious
responsibility of the position of the ministry such as duties, function and convenient person in
his own famous work: Siyar al-muluk(The Lives of Kings) or Siyāsatnāma(Book of Government)
that according to the contemporary researchers has been divided into two different parts. This
study, regarding to two different parts of the book, attempts to answer to the question that how
each part of the book pays to the position of the ministry and consultation? And how the political
situation effects on this work and its author? It should be mentioned that Khajeh Nizam emphasis
on consulting in the affaires and refusing the authoritarianism in the first half of the book
But in the second half of the book that there is a great doubt about attributing the book to
Khajeh, the author accounts particular components and features for the position of ministry that
had not already been mentioned. In fact, it reflects the political situation of the period and the
possibility of changing the situation in favor of Nizam al-Mulk’s family.
ملخص الجهاز:
"خواجه نظام الملک که معروف ترین وزیر تاریخ ایران دوره اســلامی اســت در اثر مشهور خود سیرالملوک که طبق نظر محققان معاصر دو نیمه متفاوت دارد در باره این منصب ، وظایف ، کارکرد و گزینه های مناسب برای تصدی این مسئولیت خطیر، شاخصه ها و شرایط مهمی را بیان کرده است .
این پژوهش درصدد است با توجه به دو بخش مجزای سیرالملوک این پرسش را پاسخ دهد که در هر بخش چگونه منصب وزارت و امر مشاورت مطرح شده است ؟ و این امر چگونه وضعیت سیاسی زمانه تالیف اثر و مولف را بازتاب میدهد؟ در پاسخ این مدعا مطرح میشود نیمه نخست کتاب ، تاکید بسیار بر مشورت کردن در امور توسط نهاد قدرت و حذر از خودکامگی سلطان دارد که نشان از جایگاه خاص مولف در این دوره دارد، اما نیمه دوم کتاب که در انتساب آن به خواجه نظام الملک تردید اساسی وجود دارد، مولف برای منصب وزارت و انتخاب وزیر شرایط و مولفه های خاصی را مطرح مینماید که برخی از موارد آن پیشتر سابقه نداشته است و در واقع بازتاب شرایط سیاسی این دوره و امکان تغییر اوضاع به سود خاندان نظام الملک است .
ماوردی در قوانین الوزاره و سیاســه الملک پس از بیان تفاوت های وزراء تنفیذ و تفویض ، بین روابط قدرت در دولت عباسی و ساسانی تفکیک قائل ، و تفاوت ظریف این دو را در ، شش مولفه اساسی بن ی دو نوع وزارت تذیفن و تفویض ، ذکر می کند، که به طور اجمال اشــاره می شــود: وزیر تفویض مطابق رای و نظر خود عمل می کند، ولی وزیر تنفیذ مجری دستورات سلطان است ."