خلاصة:
در پاسخ به این سؤال که مسئولیت فقرزدایی با چه کسانی است، نخستین جوابی که به ذهن متبادر میشود «دولت» است. اما ناتوانی و ناکارآمدی نهادهای دولتی در بیشتر کشورهای در حال توسعه سبب میشود که مشکل فقر به قوت خود باقی بماند و در بسیاری موارد شکاف میان فقیر و غنی بیشتر شود. این پژوهش در مقام پاسخ به این پرسش است که آیا میتوان با اتکا به برخی نهادهای دینی به مبارزه با فقر پرداخت و به شیوهای مؤثر در مسیر فقرزدایی گام برداشت؟ در این مقاله با تمسّک به قرآن و عترت و با روش کارکردگرایی و مبنا قراردادن نظریه نیازهای انسان نشان میدهیم که تکافل و نهادهای سنتی و اصیل موجود در جوامع اسلامی، که در ورای شکاف متعارف میان مردم و دولت قرار میگیرند، میتوانند به نحو مطلوبی به کاهش فقر در جامعه کمک کنند. نهادهای موضوع تکافل، ازجمله خانواده، خویشاوندان، عشیره، همسایه، برادری دینی، که به مثابه لایههای حمایتی و تأمینی پیش از دولت عمل میکنند، به نحوی مؤثر میتوانند در تحقق جامعهای فقرزدایی شده یاریرسان باشند. در سیاستگذاریهای توسعه، بهجای اینکه تنها بر نقش رفاهی دولت و راهحلهای مبتنی توانمندسازی افراد اتکا کنیم، باید بر لایههای حمایتی ـ حفاظتیای که فرد بهطور طبیعی عضو آنهاست سرمایهگذاری نماییم.
ملخص الجهاز:
این پژوهش در مقام پاسخ به این پرسش است که آیا میتوان بـا اتکا به برخی نهادهای دینی به مبارزه با فقر پرداخت و به شیوهای مؤثر در مسیر فقرزدایی گام برداشت ؟ در این مقاله با تمسک به قرآن و عترت و بـا روش کـارکردگرایی و مبنـا قـراردادن نظریه نیازهای انسان نشان میدهیم که تکافل و نهادهـای سـنتی و اصـیل موجـود در جوامـع اسلامی، که در ورای شکاف متعارف میان مردم و دولت قرار مـیگیرنـد، مـیتواننـد بـه نحـو مطلوبی به کاهش فقر در جامعـه کمـک کننـد.
پژوهش حاضر از چند جهت نسبت به پژوهش های مشابه تمـایز و نـوآوری دارد: تبیین مفهوم فقر و اقسام آن و رتبه بنـدی میـان آنهـا بـا اسـتناد بـه آیـات و روایـات؛ برشمردن تمام نهادهای موضوع تکافل ؛ تشریح کارکردهای نهاد ولایت در فقرزدایی که در منابع قدیمی کمتر به آن پرداخته شده است ؛ نقش نظام سیاسی در حفـظ و تقویـت نهادهای موضوع تکافل در امر فقرزدایی؛ و استشهاد به یک نمونـه ملمـوس تکافـل در کشور عراق از مهم ترین نوآوریهای این پژوهش محسوب میشوند.
در تحلیل این مهم می توان گفت از آنجا که ازدواج باعث خارج شدن فرد از حصار تنگ نیازهای شخصی و افزایش مسئولیت پذیری در قبال تأمین نیازهـای دیگـری مـیشـود، فـرد بـا ازدواج جویای کار می شود تا سطح بیشتری از نیازها را تأمین کند و بـرای تحقـق ایـن مهم و گرفتار نشدن زیر بار مشکلات یا با تحریک قوای ابتکار و خلاقیت برای خود و دیگران کارآفرینی میکند یا اینکه حاضر است به کارهایی با شأن اجتماعی پایین تر تـن در دهد.