خلاصة:
به منظور بررسی نقش سیاسی و اجتماعی زنان خاندان قاجار، مطالعه ی حرمسراهای این دوران اهمیت به سزایی خواهند داشت. موقعیت حرمسرا های دوره ی قاجار و کارکردهای سیاسی – اجتماعی آن، ضرورت تعمق در این نهاد را برای تبیین ساخت سیاسی دولت قاجاریه ایجاب می کند. برخی موضوعات، در محدوده ی کارکردهای حرم، اهمیت بیشتری خواهند داشت؛ از جمله: 1-روند ورود زنان به حرمسراهای شاهان قاجار چگونه بوده است؛ 2- زندگی آنان به عنوان زنان برخوردار و مرفه جامعه تحت چه شرایطی سپری شده است؛ 3- فعالیت های اجتماعی، نحوه ی آموزش و هم چنین موفقیت های آنان در زمینه های فرهنگی چگونه بوده است؛ مهم تر این که: 4- ایفای نقش آن ها در بافت سیاسی کشور، چه پیامدهایی را به دنبال داشته است؟ نکته این است که نقش این لایه از قدرت در حوادث مهم عصر قاجار از جمله در نهضت تنباکو و جنبش مشروطه حائز اهمیت می باشد. یافته های این پژوهش گویای آن است که نحوه ی ورود زنان به حرمسرا، به صورت های مختلف بوده؛ به ویژه آن که مقاصد سیاسی در آن نقش تعیین کننده داشته است.
ملخص الجهاز:
"برخی موضوعات، در محدودهی کارکردهای حرم، اهمیت بیشتری خواهند داشت ؛ از جمله : ١-روند ورود زنان به حرمسراهای شاهان قاجار چگونه بودهاست ؛ ٢- زندگی آنان به عنوان زنان برخوردار و مرفه جامعه تحت چه شرایطی سپری شدهاست ؛ ٣- فعالیت های اجتماعی ، نحوهی آموزش و هم چنین موفقیت های آنان در زمینه های فرهنگی چگونه بودهاست ؛ مهم تر این که : ٤- ایفای نقش آنها در بافت سیاسی کشور، چه پیامدهایی را به دنبال داشته است ؟ نکته این است که نقش این لایه از قدرت در حوادث مهم عصر قاجار از جمله در نهضت تنباکو و جنبش مشروطه حائز اهمیت می باشد.
در این ادوار هم چنین ، ایرانیان تلاش زیادی برای حفظ تمدن و فرهنگ خود انجام دادند؛ با این که تا حدودی موفق بودند، اما باید پذیرفت که وضع زن در جامعه ی ایران به ویژه در سطوح بالای اجتماعی تحول یافت ؛ این تغییر بنا بر سنت های قبیله ای آسیای مرکزی صورت گرفت ؛ چرا که مقام و موقعیت زن در بین آنها والاتر از مقام وی در همان زمان در ایران بود.
علاوه بر مورد میرزاآقاخاننوری، باید مقدمات سقوط میرزاحسین خانسپهسالار را در انتقامجویی انیس الدوله جستجو کرد؛ زیرا انیس الدوله بعد از این که در جریان سفر ناصرالدین شاه به فرنگ از روسیه به توصیه میرزاحسین خانسپهسالار صدراعظم بازگردانده شده بود؛ سوگند یاد کرد که انتقام چنین عملی را از صدراعظم بگیرد و به مجرد مراجعت به تهران، با دشمنان صدراعظم ساخت و برخی از روحانیون را علیه وی- که در میان مردم از وجهه ی چندانی برخوردار نبود- تحریک نمود و با حمایت های فرهاد میرزا، عموی شاه که در غیاب وی نایب السلطنه بود، مقدمات سقوط وزیر را فراهم ساخت (کارلاسرنا، ١٣٦٢: ٧٩)."