خلاصة:
دولت و نقش آن در اقتصاد شهری ایران مطالعه موردی: استان ایلام
علی اکبری اسماعیل*
* دانشگاه پیام نور تهران
این مقاله ضمن برقراری یک رویارویی علمی میان دو نظریه "سرمایه داری بهره بری" و "دولت و شهرنشینی" با ارایه مستنداتی از مورد پژوهی شهرهای ایلام، نشان می دهد که اقتصاد شهری در این منطقه از منابع موجود در حوزه های روستایی آن چنان که در نظریه "سرمایه داری بهره بری" بیان شده تغذیه نکرده است؛ بلکه دولت طی چهار دهه اخیر از طریق گسترش تشکیلات دیوان سالاری و اشتغال سازی گسترده در بخش دولتی، اشاعه پدیده مستمری بگیری و تزریق منابع اعتباری منبعث از اقتصاد نفتی، نقش برجسته ای در سازماندهی و تامین اقتصاد شهری ایفا کرده است. این مقاله ضمن ایجاد نوعی تردید در تعمیم زمانی و مکانی نظریه سرمایه داری بهره بری، با ارایه مستنداتی، کاربرد پذیری نظریه دولت و شهرنشینی در تحلیل الگوی رشد اقتصاد شهری و تبیین روندهای شهرنشینی را در استان ایلام اثبات می کند.
ملخص الجهاز:
"نظریه دولت و شهرنشینی با طرح مبانی تئوریک و ارائه مستنداتی،نخستین جرقهء علمی را در این زمینه ایجاد و بر این نکته تأکید کرد که در خاورمیانه و ایران مصادیقی از توسعههای شهری وجود دارد که سازماندهی نظام اقتصادی در آنها طی دهههای اخیر صرفا با مباشرت و حمایت دولت شکل گرفته و در توجیه عملکرد آنها نمیتوان این شهرها را در شمول نظریهء سرمایهداری بهرهبری قرار داد(رهنمایی،1373،20).
8. نقش دولت در توسعهء شهری،آثار خود را نهتنها در ساختار اقتصاد شهری بلکه در سازمان فضایی شهرها هم بر جای گذاشته است(1479 هکتار یا 60% از ساختوسازهای شهری تا سال 1375،با سرمایهگذاری بخش دولتی احداث شده است و در مقابل سهم بخش خصوصی در فضاسازی شهرها تنها 4/733 هکتار یا 8/29 درصد میباشد).
امروزه،همچنان بسیاری از شهرها از نظر اقتصادی بیشاز آنکهدهنده باشند،گیرنده هستند؛ولی این عملکرد و رفتار آنها نه در ارتباط با بهرهء مالکانه تولیدشده در حومههای روستایی است-آنگونه که بوبک در نظریهء سرمایهداری بهرهبری میگوید-بلکه در ارتباط با منابع مالی دولت یعنی عواید نفت یا بهره نفتی، اعمال میشود و بردار یا عنصر انتقالدهندهء آن هم نه عناصر شهری قدیمی یعنی بزرگ مالکان یا مالکان شهرنشین،بلکه دیوانسالاری موجود و مشخصا در الگوی شهرهای اداری-سیاسی کارکنان مشاغل دولتی است که در چارچوب نظام بوروکراس حاکم،نقش یک عنصر شهری جدید حقوقبگیر و مستمریبگیر را ایفا میکند و سبب انتقال و تمرکز بخشی از درآمدهای نفتی در اقتصاد شهرهای محل سکونت خود میشود."