خلاصة:
در آثار گوناگون، برای بسیاری از آیات و سوره‌ها، سبب نزول گزارش‌شده است. اما ازآنجاکه تمام روایات اسباب نزول به صحت نپیوسته است، محققان را بر آن داشته تا به ارزیابی سند و محتوای آن‌ها همت گمارند. سورۀ ضحی نیز، آکنده از روایات اسباب نزولی است که دچار ضعف از ناحیه سند و متن است که تاکنون تحقیقی بایسته و شایسته در این زمینه انجام نشدهاست. در این نوشتار تمامی روایات این بخش، از هر دو جنبه سند و متن نقد و بررسی شده است. در بررسی‌ها مشخص شد روایات از برخی جهات همچون ضعف‌های رجالی و یا فهم الحدیثی مانند ارسال سند، راویان ضعیف، عدم استناد روایت به صحابی شاهد نزول، ضعیف هستند و از جهت متن نیز به دلیل اشکالاتی مانند: ناسازگاری با سیاق سوره، عدم مطابقت با دیگر آیات قرآن، مخالف بودن با روایات ترتیب نزول، هم‌زمان نبودن قصه با نزول آیات، ناسازگاری با جایگاه پیامبر(ص)، وجود اضطراب و اختلاف روایات ذیل سوره، مخدوش هستند. درنهایت حتی با فرض صحت این گزارش‌ها حداکثر می‌توان گفت اغلب آن‌ها اجتهاد و تطبیق راوی بر آیات قرآن است.
ملخص الجهاز:
زني خـدمت پيامبر ٩ آمد و گفت : اي محمد شيطان تو را نمي بينم ، گويا تو را تـرک گفتـه اسـت ، آيـات فـوق نــازل شــد»٣ (بخــاري ، ١٤٠١: ٩٧/٦؛ ابــن حنبــل ، بيتــا: ٣١٣/٤؛ ابــن ابــي حــاتم ، ١٤١٩: ٣٤٤٢/١٠؛ ابن حبان ، ١٤١٤: ٥٢٤/١٤؛ طبري ، ١٤١٢: ١٤٨/٣٠؛ ابن کثير، ١٤١٩: ٤١٠/٨؛ واحدي ، ١٤١١: ٤٨١؛ سيوطي ، ١٤٠٤: ٣٦٠/٦؛ سيوطي ، بيتا: ٢٣٠).
(٨٨ :١٤٢١ در روايتي مشابه آمده است که «سنگي به انگشت پيامبر ٩ زدند و ايشان دو يـا سـه شـب از خانه بيرون نيامد، زني به او گفت : اي محمد شيطان تو را نمي بينم ، گويا تـو را تـرک گفتـه اسـت ، خداوند آيات بالا را نازل کـرد»٤ (ابـن ابـي حـاتم ، ١٤١٩: ٣٤٤٢/١٠؛ ترمـذي ، ١٤٠٣: ١١٣/٥؛ ثعلبــي ، ١٤٢٢: ٢٢٣/١٠؛ طبرســي ، ١٣٧٢: ٧٦٤/١٠؛ ابــن کثيــر، ١٤١٩: ٤١١/٨؛ ســيوطي ، .
(٣٦٠/٦ :١٤٠٤ ٤ ـ در برخي تفاسير آمده است : يهود از رسول خدا ٩ دربـارٔە ذوالقـرنين ، اصـحاب کهـف و روح پرسـيدند، پيـامبر ٩ بدون آنکه «ان شاء الله » بگويد، فرمود: فردا به شما خواهم گفت ، بدين سـبب در ايـن ايام وحي به ايشان فرود نيامد، پيامبر ٩ از شماتت دشمنان غمناک شد، لذا اين سوره فرود آمد تا قلب آن حضرت را تسلي بخشـد٩ (ثعلبـي ، ١٤٢٢: ٢٢٢/١٠؛ بغـوي ، بيتـا: ٤٩٨/٤؛ طبرسي ، ١٣٧٢: ٧٦٤/١٠؛ فخر رازي ، ١٤٢٠: ١٩٢/٣١).
(
, 
, 
)
