خلاصة:
نوشتار حاضر به بررسی تحلیلی و اسنادی تاریخ نفت ایران در ابتدای سده بیستم می پردازد و نشان می دهد که تاریخ نفت ایران تحت تاثیر چه عوامل داخلی و خارجی قرار گرفته است. این کتاب همچنین نشان دهنده گوشه هایی از تاریخ اجتماعی و سیاسی مناطق نفت خیز و چگونگی انعقاد قرارداد دارسی، کشف نفت در مسجدسلیمان، تاسیس پالایشگاه آبادان، تاثیر دولت انگلیس بر نفت ایر ان، نقش گمرکات در تاریخ نفت ایران و در مجموع شکل گیری و توسعه شرکت نفت ایران و انگلیس است. اسناد داخلی و خارجی استفاده شده در این اثر برای بیان یک موضوع در بسیاری از موارد مطابقت داده شده و مباحث از خلال این اسناد استخراج گردیده است.
ملخص الجهاز:
"فصــل چهــارم بــه شــرح رقابت هــای روس و انگلیــس در ایــران در زمــان انعقــاد قــرارداد دارســی می پــردازد و بــا طــرح مباحثــی دربــارٔە واکنــش دولــت روســیه بــه قـرارداد دارسـی و انعقـاد قـرارداد دارسـی در فضـای رقابـت بیـن روسـیه و انگلیـس ـ کــه در دورٔە قاجــار وجــود داشــت ـ نشــان می دهــد کــه روس هــا نیــز در قبــال ایــن امتیـاز کـه از طـرف دولـت ایـران بـه یکـی از اتبـاع انگلیـس داده شده اسـت ، امتیـاز مشــابهی را درخواســت کرده بودنــد.
مبحـث اختلافـات مـرزی ایـران و ترکیـه بـر سـر مناطـق نفت خیـز، و آوردن ایـن مطالـب بـا اسـتفاده از اسـناد دسـت اول تاریخـی ، از مباحـث کمتـر گفته شـده دربـارٔە تاریــخ نفــت ایــران اســت کــه در ایــن کتــاب به خوبــی تشــریح شده اســت نخســتین اکتشـافات نفتـی کـه در چـاه سـرخ و خانقیـن توسـط گـروه دارسـی صـورت گرفـت ، اکنـون در قلمـرو عـراق قـرار دارد و در آن زمـان متعلـق بـه ایـران بوده اسـت .
بـا مقایسـۀ مطالـب کتـاب نفـت و قـدرت در ایـران در مـورد مباحـث امتیازنامـۀ دارسـی و اوضـاع ایـران در ابتـدای سـدٔە بیسـتم (وزیـری ، ١٣٧٩: ٧٢-٨٥) و مقایسـۀ آن بـا مباحـث کتـاب در دسـت بررسـی مشـخص می گـردد کـه تألیـف حاضـر بسـیار بــا دقــت و مفصــل در مــورد قــرارداد دارســی و جوانــب متعــدد آن ، تشــکیل شــرکت بهره بــرداری اولیــه ، ســندیکای امتیــازات و اوضــاع ایــران در ابتــدای ســدٔە بیســتم تحقیــق کرده اســت ، در صورتی کــه کتــاب نفــت و قــدرت در ایــران بســیار گــذرا بــه ایــن مباحــث پرداخته اســت ."
(
, 
, 
)
