خلاصة:
دو اثر مهم مسعودی یعنی مروج الذهب و التنبیه و الاشراف از منابع ارزشمند تاریخ نگاری اند. بازخوانی آثار مسعودی در عصر حاضر، وی را به عنوان یک تاریخ نگار نابغه در عصر خود می نمایاند. تفحص در متون آثار مسعودی، نشان دهنده نگارش تاریخ نگاری مدرن در دوران گذشته توسط وی و سنت شکنی مسعودی در عصر خود است. مسعودی جهانگردی است که تاریخ می نگارد. وی در نگارش تاریخ، از تاریخ نگاری سنتی (سیاسی) عبور کرده و تاریخ را به شکل مدرن و بدون تعصب با دید جامع از منظر اجتماعی، فرهنگی، علمی، اقوام و... مدنظر قرار می دهد. آثار مسعودی دایره المعارفی هستند که در نوع خود بی نظیرند. مسعودی از اسناد، منابع و روایت های شفاهی و مشاهدات شخصی در جهانگردی بهره برده است. ضعفی که در آثار وی دیده می شود، عدم ارجاع مستقیم به منابع است، در حالی که به منابع دسترسی داشته است. هدف این پژوهش، مشخص کردن شیوه تاریخ نگاری مسعودی به شیوه امروزی است که با نگاه به آثار وی مشخص می شود.
ملخص الجهاز:
"(مســعودی ، (312/1 :1344 منابع و مآخذ مورخ مسـعودی در مروجالذهـب از منابـع و نویسـندگان بسـیاری یـاد کرده اسـت کـه بسـیار مشــهور بوده انــد و گویــی وی بــه آن هــا دسترســی داشته اســت .
عــلاوه بــر ایــن بــه سال شــمار تاریــخ ایــران باســتان در کتـاب مسـعودی اشـاره شده اسـت کـه بـه ذکـر طـول دوره پادشـاهی شـاهان ساسـانی پرداختـه کـه از ایـن لحـاظ نیـز مـورد توجـه می باشـد.
(همــان : ١٣٥) مأخــذ مسـعودی در بـاب آفرینـش و سرگذشـت پیامبـران ظاهـرا نسـخه ای معتبـر از ترجمـه تـورات بـه عربـی بوده اسـت (همـان : ٧٨، ٨١، ١١٢) در بخـش تاریـخ اسـلام نیـز از آثـار اخباریـان و مورخـان مسـلمان بهـره بـرده و نـام مؤلـف و اثـر، یـا یکـی از آن هـا را ذکـر کرده اســت .
نظــر بــه گوشــه هایی از تناقضــات مباحــث تاریــخ اســاطیری در آثــار مســعودی در کتــاب التنبیــه آمده اســت : مشــی و مشــیانه دختــر و پســر کیومــرث بوده انــد کــه بـا هـم ازدواج کـرده و بشـر از نسـل آن هـا تـداوم یافته اسـت ، حـال آن کـه در کتـاب مروجالذهــب آورده : کیومــرث خــود از فرزنــدان آدم بــوده و نســل آدم از وی تــداوم یافتــه و کیومــرث دو زن داشــته کــه شــابه و منشــابه نــام داشــته اند و از گیاهــان زمینــی بوده انــد.
بـه ایـن مفهـوم کـه عـلاوه بــر اســتفاده از تألیفــات پیشــینیان و هم عصرانــش ، بــه تکیــه بــر اســناد و مشــاهدات شـخصی و گفت وگـو و مصاحبـت بـا افـراد نیـز پرداختـه و بـرای نـگارش آثـار خـود از آنــان بهــره برده اســت ."