خلاصة:
با توجه به اشتراک مذهبی حکومت عثمانی با قسمتی از کردهای ایران که هر دو سنی شافعی بودند،
مذهب همواره یکی از دستاویزهای اصلی حکومت عثمانی برای جلب حمایت کردها بوده است و
می توان گفت مهمترین حربه عثمانی برای کامرنگ کردن احساس یگانگی این قوم با حکومت
شیعه مذهب ایران توسل به اعتقادهای مذهبی و پررنگ کردن اختلاف های مذهبی آنان با حکومت ایران بوده است. این پژوهش با بررسی سیاست پان اسلامیسم عبدالحمید دوم (1876 - 1909 م) و تاثیر آن بر روابط کردها با حکومت عثمانی به این نتیجه رسیده است که این سلطان عثمانی با استفاده ابزاری از سیاست پان اسلامیسم و کوشش در راستای اشاعه آن در میان کردها کوشیده است از یک سو مشارکت آنان را در سرکوب جنبش استقلال طلبانه ارامنه و فاصله گرفتن و رویارویی شان با حکومت شیعه مذهب ایران طلب کند و از سوی دیگر، برای رسیدن به اهدافش سپاه حمیدیه را در میان کردها تشکیل داد و لعاب مذهب بر آن کشید؛ اما پیمان دوستی میان شریف پاشا و نماینده ارامنه از یک طرف و عشق و احساس تعلق تاریخی دیرینه کردها به سرزمین نیاکانشان از طرف دیگر، سیاست های عبدالحمید را به شکست کشانید. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای است.
ملخص الجهاز:
"اقدام¬ها و نتایج عبدالحمید از خط¬مشی پان¬اسلامیستی سیاست¬ها و اقدام¬های عبدالحمید برای استفاده ابزاری از مذهب موارد و مصادیق نتایج تشکیل نیروی شبةنظامی حمیدیه استفاده از نام و نمادهای خلافت اسلامی برای جلب نظر کردها و مشارکت آنها فتوای عالمان مسلمان و به¬ویژه عالمان کرد شکاف در میان کردهای شیعه و سنی کشتار ارامنه رشد مهارت و توانمندی کردها در استفاده از اسلحه و به¬کارگیری این اسلحه¬ها در شورشها و حرکت¬های ملی کرد (برای نمونه شورش شیخ سعید پیران) ارتباط با شیوخ اعطای تیول و املاک به شیوخ (شیوخ برزنجی شصت روستا از سلطان هدیهگرفتند) دعوت از کاک احمد شیخ به استانبول -دعوت از شیوخ، کسانی مانند شیخ عبیدالله نهری برای شرکت در جنگ و جهاد ضد روس¬ها تقویت نقش و جایگاه شیوخ در میان مردم (از این دوره بیشتر رهبران سیاسی کردها از شیوخ بودند) کسب مناصب سیاسی بالاتر در پایتخت و مراکز دولتی (شیخ عبدالقادر، پسر شیخ عبیدالله، در 1908 م به ریاست سنای عثمانی رسید و بعدها به ریاست شورای حاکمیت منصوب شد) دعوت به اتحاد مسلمانان ایجاد خط راه آهن حجاز اعزام نمایندگان خلیفه به نقاط مختلف جهان اسلام چاپ قرآن و ارسال به مناطق مسلمان-نشین ایجاد احساس موقتی اتحاد اسلامی - دفاع از امپراتوری عثمانی در تقابل با دشمنان غیرمسلمان جهاد اسلامی شرکت کردهای ایران (برای نمونه مردم سردشت و بانه) در جنگ با روس¬ها شرکت دراویش و طرف¬داران شیوخ کرد ایرانی (برای نمونه شیخ عبیدالله) در جنگ با دشمنان عثمانی(روس و ملل بالکان) شرکت کاک احمد شیخ در جبهة جنگ با روس¬ها دفاع از امپراتوری عثمانی در تقابل با روس¬ها و مللی غیرمسلمانی مانند ملل بالکان قتل عام کردها توسط روس¬ها درحالی-که عثمانی¬ها کردها را بدون دفاع رهاکردهبودند ااعدام سرکردگان کرد توسط نیروهای عثمانی به دلیل جانب¬داری از ایران منبع: نگارنده در دفاع از خود نداشتند؛ وی با توسل به همین سیاست مذهبی، می¬کوشید از کردهای سنیمذهب شافعی به¬عنوان اهرمی برای فشار ضد دولت شیعه¬مذهب صفویه سودجوید؛ کردها در همین تلاش مجدانه برای دفاع از اسلام و اطاعت از خلیفه مسلمین که در این دوره به سلطان عثمانی اطلاق¬میشد، هیچ¬گاه به¬طور کلی و کامل در مقابل ایران که به¬منزله وطن اصلی¬شان بود قرارنگرفتند؛ آنان با درایت و شایستگی، به¬طور مداوم، علاقه¬مندی خود را به تاریخ و فرهنگ ایران فراموش¬نکردند و قربانی نگاه ابزاری عبدالحمید نشدند و سیاست¬های وی را نقش-برآب¬ساختند."