خلاصة:
پول موضوع برخی از احکام فقهی و حقوقی است که فقیه بدون شناخت ماهیت امروزی آن نمی‌تواند دربارهاش حکمی صائب صادر کند؛ فقیه برای دستیابی به حکم صحیح هر پدیده‌ای، نخست باید موضوع آن حکم را به طور کامل بشناسد. از آنجا که پول طی چهارده قرن، دچار تغییرات بسیاری شده و ماهیت پول امروز اساساً متفاوت از ماهیت پول چهارده قرن پیش است، بالتبع احکام آن نیز دگرگونی اساسی می‌یابد. از اینرو، شناخت ماهیت آن اهمیت ویژه‌ای یافته است. موضوع کاهش ارزش پول و لزوم یا عدم لزوم جبران کاهش ارزش پول در دهه‌های اخیر، از مباحث بسیار مبتلا‌به و چالش‌بر‌انگیز محافل اقتصادی و فقهی بوده است. آحاد جامعه نیز به انحاء مختلف با این موضوع درگیرند. نحوه تأدیه دیون در شرایط تورمی شدید، ارتباط تنگاتنگی با نحوه طرز تلقی از حقیقت پول دارد. طرفداران و مخالفان لزوم جبران کاهش ارزش پول، طرز تلقی متمایزی نسبت به ماهیت پول دارند و استناد به مثلی و یا قیمی بودن پول، از مهم‌ترین دلایل هر دو گروه است. از اینرو، این نوشتار در پی شناخت ماهیت پول از جهت مثلی و قیمی است و برای این امر با رویکرد تطبیقی و بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی دیدگاههای مختلف فقها و اندیشمندان و انواع توجیهات آنها در این زمینه پرداخته است. طبق یافته‌های این پژوهش، ماهیت پول در فقه اسلامی، با نظرات گوناگونی روبه‌رو شده است؛ امّا مشهور فقهای شیعه و اهل سنت، معتقد به مثلی بودن پول اعتباری به لحاظ ارزش اسمی آن هستند. این مقاله در پی آن است تا با کمک شواهد و ادله‌ای، مقومیت قدرت خرید در مثلیت پولهای اعتباری را تبیین و اثبات کند.
Money is a significant subject in law and jurisprudence. A Jurist or Faqih should understand modern nature of money to be able to give a precise decree about it and other phenomena related to it. Money has evolved during the past fourteen centuries so that we should understand function and role of the money in the modern society. Decrease of the money value and necessity for amending its value is among discussions during last decades. Different folks of the society deal with the issue. For example repaying the debts with the high inflation in society relates to people’s attitudes towards the essence of money. Opponents and advocates of the necessity for amending money value have different views on the issue. The two sides refer to some reasons including fungible money and prices of goods for their claims. Based on a descriptive-analytic method، the research reviews different standpoints of religious scholars on modern essence of the money. There are various viewpoints but most famous Shia and Sunni scholars believe that credit money is a fungible one. The researcher tries to prove the consistency of the ability of buy and sell by credit money.
ملخص الجهاز:
"تعدادی از فقهای مذاهب اسلامی، در مجمع فقه اسلامی در سال 1421ق، در جده، ضمن ارائه نظر شخصی خود راجع به این مسئله، بیانیه و توافق‌نامه‌ای را مبتنی بر مثلی بودن پول اعتباری به لحاظ ارزش اسمی و عدم جواز جبران کاهش ارزش پول تنظیم کردند که بدین شرح است: «ملاک در وفای به دیونی که بر ذمه ثابت است، پرداخت به مثل است نه به قیمت.
2. مثلی بودن ماهیت پول به لحاظ ارزش حقیقی (یا مثلی با مقومیت ارزش حقیقی یا قدرت خرید) در تحقیقی در این زمینه ـ پس از بیان اینکه پولهای اعتباری به حسب قدرت خرید حقیقی (ارزش مبادله‌ای حقیقی) مثلی هستندـ چنین نتیجه گرفته شده است که اگر کاهش ارزش پول بین زمان تحقق دین و ادای آن، به-گونه‌ای باشد که عرف در برابر آن از خود واکنش نشان دهد، باید قدرت خرید حقیقی پول (در یوم‌القرض) پرداخت شود تا به مقتضای قاعده «المثل یضمن بالمثل» عمل شود.
نظریه مختار در مثلی یا قیمی بودن پولهای اعتباری با توجه به نظریه برخی فقها، مبنی بر مثلی بودن پول به لحاظ ارزش حقیقی و ادله آنها که در واقع نقد غیرمستقیم نظریه‌های دیگر نیز محسوب می‌شود و سایر اشکالهای وارد بر نظریه‌های دیگر، به نظر می‌رسد پول، مال مثلی است و قدرت خرید، مقوم مثلیت آن است و باید با توجه به تعریف مال مثلی و تغییر ماهیت پول در طول تاریخ، ارزش مبادله‌ای یا قدرت خرید را در مثلیت پول لحاظ کرد؛ پولهای امروزی به دلیل نداشتن ارزش ذاتی و اعتبار مالیت، تنها در ارزش مبادله‌ای آنها، نسبت به گذشته تفاوتهای اساسی کرده‌اند؛ لذا به نظر می‌رسد، نمی‌توان آنها را همانند پولهای طلا و نقره گذشته، به لحاظ ارزش اسمی و ظاهری¬شان، مثلی قلمداد کرد."
(
, 
, 
)
