خلاصة:
در این مقاله با بررسی انواع جملات در غزل حافظ و مقایسۀ نمونههایی از غزلها با شعر شاعرانی چون کمال خجندی، ناصر بخارایی، خواجوی کرمانی، پیوند میان موسیقی شعر و آرایش انواع جملهها در غزلیات حافظ تبیین خواهد شد. در کنار موسیقی حاصل از اصوات و حروف و واژگان، جملات نیز آهنگ ویژۀ خود را دارند. میتوان گفت از جمله قابلیتهای نحوی که موجب برجستگی زبان شعر حافظ از دیگر شاعران میشود، استفاده از تنوع جملات در ساختار کلی غزل است. در این میدان، نهتنها متنوع آوردن جملهها، بلکه چگونگی چینش جملات نیز باعث خلق موسیقی شعر میشود. از نتایج این تحقیق از رهگذر مقایسۀ میان شعر حافظ و دیگران، پی بردن به این نکته است که حافط به ندرت از سه جملۀ خبری متوالی که ضربآهنگ یکنواختی دارند، استفاده میکند. وی در اینگونه موارد، با آوردن وجه امری، از بار یکنواختی جملۀ خبری میکاهد. در پژوهش حاضر، غزلهایی بررسی شدهاند که به لحاظ وزن و قافیه و ردیف، نمونههایی در شعر شاعران معاصر حافظ وجود داشتهاست.
Reviewing several types of sentences in Hafiz’s sonnets and comparing them with poems composed by other poets such as Salman Savuji، Naser Bukharaʾi، Khajui Kermani، etc.، the relation between the music of poetry and the arrangement of different sentences have been explained in his sonnet in present study. His sentences have their own special music along with the music of sounds، letters and words. It can be said that one of the syntactic capabilities that makes Hafiz's poetry more prominent among the works of other poets is his ability to use the variety of sentences in the general structure of the sonnet. In this sense، not only the use of various sentences، but the way sentences are arranged makes the poetry musical. Comparing Hafiz's poetry with those of the others makes it possible to understand that Hafiz has rarely used three consecutive declarative sentences with a monotonous rhythm. He uses، in such cases، imperative mode to reduce the uniformity of declarative sentences. Those Hafiz's sonnets have been examined، in the present research، of which there are similar instances in the works of his contemporary poets in terms of rhythm، rhyme and order.
ملخص الجهاز:
در غزل حافظ بـا اینکـه جملـه واره هـای خبری میزان قابل توجهی دارند، حافظ برای ایجاد تنوع و تغییر در ضرب آهنگ و موسیقی غزل ، از دیگر جمله واره ها نظیر امری نیز استفاده کرده است .
با مشاهده این نمودارها، بـه خـوبی مـیتـوان دریافت حافظ نه تنها وجوه مختلف جمله را در شعر خویش به کـار مـیبـرده اسـت ، بلکـه همواره به آرایش جملات نیز وقوف کامل داشته و چینش آن ها را طـوری قـرار داده کـه باعث رنگین تر شدن موسیقی شعرش شوند.
اوج خطاب حافظ زمانی است که چندین جمله پرسشی را پشت سر هم به کار میبرد که این کوتاهی جمـلات و ضرب آهنگ تند آن ، لحن عتاب آلود عاشق به معشوق را به خوبی نمایان میسازد: کجا روم چه کنم چـاره از کجـا جـویم که گشته ام ز غم و جـور روزگـار ملـول حافظ برای غنی ساختن موسیقی کلام ، از تکرارهای نحوی یک سان نیز سود جسته است : قــرار بــرده ز مــن آن دو ســنبل رعنــا فراغ برده ز من آن دو نرگس مکحـول غزل خواجو، از نظر وجه جملات ، تقریبا با حافظ همسانی میکند.
ـ حافظ برای افزودن آهنگ کلام خویش از وجه های مختلف جمله که اوج و فرودهـای متفاوتی دارند، در طول یک بیت و در ساخت کلی غزل استفاده میکند؛ همین رویکرد باعث شده است موسیقی شعر حافظ نسبت به اقرانش ضرب آهنگ بیشتری داشته باشد.