خلاصة:
دستیابی به صنعت سفال بهعنوان اولین دستساختههای کاربردی بشر، نقش بسزایی در زندگی او ایفاد کرد و ایجاد نقوش برروی سفالها بهعنوان نمادی از هنر ماندگار انسان در دورههای مختلف مطرح بوده است. نقوش روی سفالها که ریشه در مفاهیم اعتقادی، باورها، تمایلات و آرزوهای هر عصری دارد، در تمام ادوار تاریخی دوشادوش صنعت سفال خودنمایی نموده است. شیر از جمله نقوش رایج و مورد توجه اعصار مختلف بوده است. سدههای پنجم تا هشتم هـ.ق. بهلحاظ تحولات بدیعِ هنری همواره مورد توجه هنرپژوهان بوده است. این نوشتار بر آن است تا با بررسی نقشمایهی شیر در سدههای مذکور، به این سؤالات پاسخ دهد که در یک رویکرد مقایسهای و تطبیقی نقشمایهی شیر در فاصلهی سدههای پنجم تا هشتم هـ.ق. از منظر معیارهای زیباشناختی (با تأکید بر فرم و ساختار) از چه ارزشهای زیباشناختی حکایت میکند؟ و در صورت مشاهدهی تغییرات چشمگیر در فرم و ساختار این نقشمایه، این تغییرات چه دلیلی میتواند داشته باشد؟ برای پاسخگویی به سؤالات مذکور، تلاش شده است تا با تکیه بر روش تحلیلی که یکی از معروفترین روشهای تجزیه و تحلیل آثار هنری است به بررسی آثار سفالی سدههای پنجم تا هشتم هـ.ق. و مقایسهی آنها با یکدیگر بپردازیم. مراد از تحلیل ساختاری، بررسی رابطهی نقشمایهی اصلی با سایر نقشمایههای مجاور، بررسی رابطهی فرم و شکل کلی ظرف با نقشمایهی اصلی و سایر نقشمایهها و بررسی مستقل خود نقشمایهی اصلی (شیر) است. بهنظر میرسد که باوجود انتظار معمول، گذشت زمان و عوامل دیگری چون آشنایی بیشتر هنرمندان با سنتهای هنری دیگر، تأثیر چندانی در قوت طراحی و پختگی آن نداشته است. نقشمایهی شیر آثار سفالی متعلق به سدههای پنجم و ششم هـ.ق. در مقایسه با آثار متأخر، از طراحی خطی قوی، تأکید بر رابطهی انداموار زمینه و موضوع اصلی، تناسب خود نقشمایه و ارتباط ظریف آن با کالبد ظرف برخوردار است.
ملخص الجهاز:
ايـن نوشـتار بـر آن اسـت تـا بـا بررسـي نقش مايــه ي شــير در ســده هاي مذکــور، بــه ايــن ســؤالات پاســخ دهــد کــه در يــک رويکــرد مقايسـه اي و تطبيقـي نقش مايـه ي شـير در فاصلـه ي سـده هاي پنجـم تا هشـتم هــ.
از منظر معيارهـاي زيباشـناختي (بـا تأکيـد بـر فـرم و سـاختار) از چـه ارزش هـاي زيباشـناختي حکايـت ميکنـد؟ و در صـورت مشـاهده ي تغييـرات چشـمگير در فـرم و سـاختار ايـن نقش مايـه ، ايـن تغييــرات چــه دليلــي ميتوانــد داشــته باشــد؟ بــراي پاســخ گويي بــه ســؤالات مذکــور، تــلاش شـده اسـت تـا بـا تکيـه بـر روش تحليلي کـه يکـي از معروف تريـن روش هـاي تجزيـه و تحليل آثــار هنــري اســت بــه بررســي آثــار ســفالي ســده هاي پنجــم تــا هشــتم هــ.
به عبــارت ديگــر، ايــن نوشــتار در صــدد پاســخ گويي بــه ايــن مســأله اســت کــه نقش مايــه ي شــير در آثــار ســفالي ســده هاي پنجــم تــا هشــتم از چــه خصوصيــات زيباشــناختي بهره منــد اســت ؟ آيــا ميتــوان در سرتاســر اعصــار يــاد شــده از خصوصيـات واحـد و يکسـان و يـا روبـه پيشـرفت سـخن گفـت ؟ مقـالات متعـددي در مـورد نقش مايـه ي شـير نوشـته شـده اسـت کـه هـر کـدام از زوايـاي متفاوتـي بـه آن پرداخته انـد.
. (615 در ايـن دوره ، خمسـه ي نظامـي سـروده شـد و معمـاري و فلـزکاري و سـفالگري بـه اوج شـکوفايي رسـيدند، بـا اين کـه بـه احتمـال قـوي، گونه هـاي مختلـف هنـر تصويـري نيـز در عهـد سـلجوقي رواج داشـته اسـت ، فقـط چنـد قطعـه نقاشـي ديـواري و معـدودي نسـخه ي مصــور از آن زمــان برجــا مانده انــد کــه اطلاعــات کافــي در ايــن زمينــه به دســت نميدهنــد؛ در عـوض ، از نقـوش موجـود بـرروي سـفال ها و به خصـوص ظـروف موسـوم بـه «مينايـي» ميتــوان بــه خصوصيــات هنــر تصويــري عهــد ســلجوقي پيبــرد.