خلاصة:
درهم و دینار در صدر اسلام دو سکه رایج در میان مردم بود و ازاینرو شارع مقدس آنها را بهعنوان معیاری برای پرداخت کفارهها، خسارتها و مالیاتهای شرعی قرار داد و بهاینترتیب بسیاری از احکام شرعی بر پایه تصوری که در آن اعصار از این دو نقد رایج بود، شکل گرفتند. درهم و دینار در قرون اولیه اسلام بهعنوان دو سکه نقره و طلا شناخته میشدند که همواره از نظر وزن و ارزش میان آنها معادله برقرار بود و ازاینرو بهطورمعمول ده درهم نقره برابر با یک دینار طلا به شمار میآمد. با خارج شدن این دو نقد اسلامی از گردونه مبادلات روزمره مردم، رفتهرفته نسبتهای موجود میان آنها هم به فراموشی سپرده شد و بهتدریج این دیدگاه نادرست به وجود آمد که هر یک از این دو نقد میتوانند بهصورت مستقل بهعنوان معیاری برای پرداخت دیون شرعی، به شمار آیند. این دیدگاه، مشکلات فراوانی را در فهم روایات و عمل به آنها و همچنین تفسیر و اجرای برخی از مواد قانونی ازجمله مقررات دیات به وجود آورد. با توجه به اینکه اصلاح این دیدگاه نادرست، میتواند برخی از مشکلاتی را که در حال حاضر در اجرای بخشی از احکام اسلامی وجود دارد، حل کند، در این مقاله با بهرهگیری از متون فقهی و تاریخی به تبیین ماهیت این دو نقد اسلامی و نسبتهای موجود میان آنها پرداخته شده و لزوم توجه به نسبت ارزشی آنها در همه مباحث فقهی و حقوقی اثبات شده است.
ملخص الجهاز:
[٣٢] پیرو دستور رئیس قوه قضائیه ، در هشتم فروردین ماه ١٣٧٤ این بخشنامه از طرف وزیر دادگستری خطاب به رؤسای کل دادگستری صادر گردید: در اجرای دستور شماره م/١/٢٢٢٦٣، مورخ ١٣٧٣/١١/٢٧ ریاست محترم قوه قضاییه در خصوص تعیین قیمت سوقیه اعیان احشام موضوع احکام دیات و ماده ٢٩٧ قانون مجازات اسلامی و با توجه به فتوای مقام معظم رهبری حضرت آیت لله العظمی خامنه ای ـ مدظله العالی ـ با نظر هیأت کارشناسی از افراد خبره ، ارزش اعیان احشام برای شش ماهه اول سال ٧٤ (٧٤/١/١ لغایت ١٣٧٤/٦/٣١) به شرح ذیل تعیین می شود.
[٤٢، ج ٤٣، ص١١؛ ٧، ج ١٩، ص ١٤٤؛ ١٣، ج ٢، ص ١٨٩؛ ١٢، ج٦، ص ١٦٩] با توجه به مطالب یادشده ، می توانیم بگوییم که در عصر ما به دلیل از بین رفتن نسبت ارزشی یک به ده که پیش از این میان درهم و دینار وجود داشته [٢١، ص١٣٧ـ ١٤٧؛ ٤١، ص ] و باعث تعیین ده هزار درهم به عنوان یکی از مقادیر دیه نفس و در عرض هزار دینار شده بوده است ، دیگر نمی توان همچون گذشت این دو مقدار را به یکسان به عنوان بدل و مقابل مالی نفس انسان محسوب داشت و دست جانی را در انتخاب هرکدام از آن ها باز گذاشت .
نتیجه بررسی تاریخ تحولات درهم (پول نقره ) و دینار (پول طلا) و نسبت های موجود میان این دو در اعصار مختلف ، نشان می دهد که در زمان صدور روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ ، میان این دو نقد اسلامی یک معادله ارزشی و وزنی وجود داشته است و آن ها به یک نسبت با هم برابر بوده اند.