خلاصة:
شیخ محمدباقر بهاری، از جمله روحانیان پیشرو در نهضت مشروطه به شمار می‌رود. یکی از مهم‌ترین اقدامات شیخ در دفاع از مشروطیت، نگارش رساله ایضاح‌الخطا بود. موضوع این رساله، پاسخ‌گویی به اتهامات و شبهات مخالفان مشروطه و تطبیق مبانی مشروطیت با احکام شرع است. هدف از این پژوهش، تبیین دیدگاه و نگرش آیت‌الله بهاری درباره برخی از اصول و قوانین مشروطیت است. نگرشی که به دنبال انطباق و تأیید اصول مشروطیت با احکام و آموزه‌های اسلامی بود. در بخشی از مقاله حاضر نیز به تطبیق برخی آراء شیخ با نظریات علامه نایینی، به عنوان شاخص‌ترین نماینده علمای مشروطه‌خواه در عرصه قلم، پرداخته می‌شود. شیخ در زمینه مسائلی هم‌چون: حریت و مساوت و هم‌چنین توجیه نظام مشروطیت در غیاب امام زمان(عج) استدلال‌ها و ابتکاراتی دارد که در نوع خود منحصر به فرد است. نوشتار حاضر، با روش توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر اسناد و منابع کتابخانه‌ای فراهم شده است.
ملخص الجهاز:
مباحث و سؤالاتی که در این نوشتار بدان‌ها پرداخته خواهد شد عبارتند از: تبیین جایگاه شیخ محمدباقر بهاری در جنبش مشروطه‌خواهی مردم همدان، قضاوت اسناد و منبع دوران مشروطه درباره ایشان، اقدامات موثر وی در حمایت از جنبش مشروطه‌خواهی، بررسی تطبیقی برخی آراء شیخ با نظریات علامه نایینی، و این موضوع که چه کسی الهام‌بخش شیخ در آرای او بود و در نهایت، این سؤال که ایشان درباره تبیین و تفسیر مبانی مشروطه، چه مباحث و یا شیوه استدلال تازه‌ای را مطرح نموده است؟ زندگی‌نامه و تحصیلات شیخ محمدباقر بهاری شیخ محمدباقر بهاری فرزند شیخ محمدجعفر پسر محمد کافی، در سال 1277 قمری در بهار زاده شد.
در نامه‌ای که یکی از روحانیان همدان، با لقب صدر‌الاسلام، در سال 1325 قمری به تقی‌زاده می‌نویسد، از اوضاع همدان پس از پیروزی مشروطه و اقدامات شیخ محمدباقر بهاری به شدت انتقاد و بدگویی می‌کند (اوراق تازه‌یاب مشروطیت، 1359، ص463-465 / افشار، 1385، ص67-70) اما این قبیل اقدامات، مانع از همراهی و هم‌دلی شیخ با مشروطه نگردید و ایشان در جریان استبداد صغیر، به شدت در برابر مستبدان ایستادگی نمود و برای بازگرداندن نظام مشروطه، رهبری مردم همدان را بر عهده گرفت.
(مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت خارجه، کارتن 24، پرونده 20، ص 1،7،16 و 21) در تصاویر باقی‌مانده از مجاهدان همدان در دوران استبداد صغیر و بعد از آن، تصویر شیخ محمدباقر بهاری نیز در میان آنان دیده می‌شود که این امر حاکی از ایستادگی ایشان در برابر استبداد محمدعلی شاهی است.
(
, 
, 
)
