بررسی انتقادات احسائی به برهان تضایف ملاصدرا در اثبات اتحاد عالم و معلوم مقالة

مؤلف: صیدی، محمود ؛ کردی اردکانی، احسان ؛

حکمت اسراء بهار و تابستان 1395 - شماره 27 ، ب (حوزه علمیه/ISC (‎19 صفحة - من 77 إلی 95 )

الکلمات المفتاحية: اتحاد ملاصدرا عالم معلوم احسائی the known Ehsaee the knower Unity Mulla Sadra

خلاصة:

اتحاد عالم و معلوم از مبانی مهم حکمت متعالیه است که ملاصدرا با الهام از فلاسفۀ نوافلاطونی آن را تبیین و اثبات کرده است. این اتحاد به دو مقام کثرت در وحدت و وحدت در کثرت تقسیم می‌شود و برهان تضایف یکی از مهم‌ترین استدلال‌های اثبات آن در مقام کثرت در وحدت است. این برهان سه نکتۀ اساسی دارد: وجود ادراکی موجود مجرد، معلوم بالذات نبودن موجودات مادی و اضافۀ عالم و معلوم. انتقادات احسائی نیز متوجه این‌هاست. ازنظر احسائی به‌دلیل فعلی بودن معنای ادراک، قدیم و نامخلوق شدن مادیات درصورت معلوم نبودن آن‌ها و لازمۀ مبدأ اشتقاق بودن اضافۀ عالم و معلوم، برهان ملاصدرا با انتقادات اساسی مواجه است؛ باوجوداین، به‌دلیل اتحاد عالم و معلوم در مقام کثرت در وحدت یا مقام ذات بودن این برهان، معلوم بالعرض بودن مادیات و معلوم بالذات بودن صورت‌های علمی آن‌ها و عدم لزوم میان مبدأ اشتقاق و نسبت اضافه، انتقادات احسائی مشکلات اساسی دارند.

ملخص الجهاز:

"قبل از تقریر برهان تضایف، توجه به این نکته ضروری است که از دیدگاه فلاسفۀ اسلامی، ازجمله ملاصدرا، متضایفان در وجود تکافو دارند؛ یعنی اگر یکی از آن‌ها بالفعل باشد، احسائی تأکید می‌کند که نقادی او از مبانی ملاصدرا در اثبات اتحاد عالم و معلوم به‌دلیل دشمنی نیست، بلکه به‌دلیل ناسازگاری آن با براهین عقلانی و احادیث اهل بیت: است (احسائی، 1427: 1/338). » (ملاصدرا، 1361: 227) انتقادات احسائی به این قسمت برهان چنین است: 1) برهان مذکور با قاعدۀ دیگر فلسفه ملاصدرا یعنی «بسیط الحقیقة کل الأشیاء» سازگاری ندارد؛ زیرا اگر استدلال به مجردات اختصاص داده شود، مادیات از شمول آن خارج می‌شوند؛ حال‌آنکه موجود بسیط شامل همۀ موجودات است و به‌این‌دلیل، اتحاد عالم و معلوم برای او نیز جاری می‌شود؛ به‌بیان‌دیگر، باتوجه‌به اتحاد علمی علت با معلول ازنظر ملاصدرا، معلوم نبودن شیئی به‌معنای معلول نبودن اوست (احسائی، 1427 :1/320)؛ ازاین‌رو اگر موجودات مادی را طبق قاعدۀ بسیط‌الحقیقه معلول بدانیم، معلوم و معقول نیز خواهند بود؛ درمقابل لازمۀ معلوم ندانستن آن‌ها ناسازگاری با قاعدۀ بسیط الحقیقه و معلول نبودن است؛ زیرا اتحاد علت با معلول یکی از مصادیق اتحاد عالم و معلوم است. 2) طبق قاعدۀ اتحاد عالم و معلوم، موجود عالم در مراتب مختلف ادراکی با معلومات خویش متحد است؛ ولی بحث این است که ازنظر ملاصدرا مادیات عالم و معلوم نیستند؛ زیرا این موجودات به‌دلیل غایب و ظلمانی بودن، عالم به چیزی نیستند و به‌این‌دلیل برای عالمی معلوم نیز نمی‌شوند؛ زیرا علم حضور موجود مجرد نزد موجود مجرد دیگری است (ملاصدرا، 1420: 70)؛ ازاین‌رو موجودات مادی بالذات تعقل نمی‌شوند، بلکه به‌واسطۀ صورت‌های علمی معلوم می‌شوند (ملاصدرا، 1981: ‌6/ 416)."

استلام ملف الإرجاع :
(پژوهیار, , , )

تحميل
تحميل HTML

رابط قصير:

صفحة:

دخول / الاشتراک

تحتاج الدخول لعرض محتوى المقالة. إذا لم تكن عضوًا ، فتابع من الجزء الاشتراک.

دخول