خلاصة:
بررسی روابط و نوع تعامل فضایی میان بنادر و مناطق پسکرانهای آن در ساختار فضایی سرزمین، یکی از دغدغههای اصلی برنامهریزان شهری و منطقهای است. بااینوجود، این موضوع در ایران، کمتر موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است. هدف این مقاله، کشف روابط آشکار و نهان فضایی میان بنادر جنوبی و کانونهای اصلی مناطق پسکرانهای در مقیاس سرزمین ایران و واکاوی ساختار فضایی بندر-پسکرانه بر مبنای دادههای کیفی است. در همین راستا، پارادایم روشی مقاله برساختی-تفسیری، روششناسی آن کیفی و رویکرد مورداستفاده بر اساس نظریه زمینهای میباشد. یافتههای تحقیق نشان میدهد بنادر جنوبی ایران، شامل بنادر اصلی و بنادر محلی، اغلب بهعنوان توزیعکننده کالا از مناطق پیشکرانه به کانونهای اصلی پسکرانهای در مقیاس ملی، بخصوص شهر تهران، فعالیت دارند. هرچند وجود ذخایر غنی انرژی و معدنی در پسکرانههای سواحل جنوبی کشور و همچنین بنادر مهم پیشکرانهای منطقهای (همچون شهر-بندرهای جهانی دبی و شارجه)، سبب رونق اقتصاد محلی در کریدور ساحلی جنوب کشور شده است؛ درحالیکه ساکنین پسکرانههای محلی و منطقهای از این رونق اقتصادی بیبهرهاند. نکته قابلتأمل این است که در اغلب بنادر توسعهیافته جهانی، انتشار جریان توسعه از بندر به سمت پسکرانههای محلی و منطقهای بوده و الگوی منطقهگرایی بندرگاهی را شکل دادهاند. بنابراین درصورتیکه بتوان الگوی ساختار فضایی پیشکرانه-بندر-پسکرانه را در ایران مشابه الگوی مرکز-پیرامون-مرکز (ساختار هندسی مشابه لوزی) شبیهسازی نمود، در مقیاس بنادر توسعهیافته در سایر نقاط جهان، الگوی فضایی این ساختار اغلب بهصورت پیرامون-بندر-پیرامون (ساختار هندسی مشابه هذلولی) شکل گرفته است.
ملخص الجهاز:
در ادامه و تا انتهای قرن بیستم ، مطالعات متعددی بر روی بنادر کشورهای مختلف صورت گرفته که اغلب آن ها متأثر از جنبش های اثبات گرایانه بوده و از داده های کمی و مبتنی بر رویکرد استقرایی برای ارائه مدل های فضایی روابط بنادر با مناطق پسکرانه بهره برده اند ( ,Kuby and Reid;١٩٨١ ,Hayuth ١٩٩٧ ,Notteboom ;١٩٩٢) بررسیها نشان میدهد از ابتدای قرن ٢١، نگرش جدیدی در مطالعات فضایی بنادر در حال شکل گیری و تثبیت است که در آن ها همزمان با داده ها و روش های تحلیل کمی، به داده ها و روش های تحلیل کیفی نیز توجه شده است ( ,.
این الگوی ارتباطی بخصوص در کشورهای توسعه یافته به طورکلی از حالت تک مرکزی به چندمرکزی در حال تغییر بوده و یک نظام سلسله مراتبی را به یک نظام شبکه ای از کانون های شهری متعامل تبدیل نموده است (داداش پور و آفاق پور، ١٣٩٥؛ لطفی و شهابی شهمیری، Liu, Derudder & Wu, 2016; Burger, Van Der Knaap, & Wall, 2014; 1395 ٢٠١٤ ,Hanssens et al).
(Tuck, 2007; Monios & Wilmsmeier, 2012; Witte, Wiegmans & Rodrigue, 2017 اغلب این پژوهش ها با بهره مندی از راهبردهای استدلالی استفهامی یا پس کاوی، سعی نموده اند لایه های پیدا و پنهان رابطه میان بنادر-پسکرانه را از طریق روش های تحلیل کیفی همچون تحلیل 151 مکالمه ، تحلیل موقعیتی، تحلیل مشاهده و ارائه نظریه زمینه ای کشف نموده و تا با بهره گیری از این نوع داده ها، به توصیف و درک جامع تری از روابط فضایی بندر-پسکرانه برسند.