خلاصة:
"رﻣﺎن ﺗﻬﺮان ﻣﺨﻮف" (1303) از ﻣﺸﻔﻖ ﮐﺎﻇﻤﯽ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ رﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓﺎرﺳﯽ و رﻣﺎن "زﯾﻨﺐ"(1914) از ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﯿﻦ ﻫﯿﮑﻞ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ رﻣﺎن ﻣﺼﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ درﺑﺎرة ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻌﻀﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺣﻘﻮق زﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ دو رﻣﺎن را از دﯾﺪ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻀﻤﻮن ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻨﺪ. دو رﻣﺎن ﺗﻬﺮان ﻣﺨﻮف و زﯾﻨﺐ در زﻣﺮة رﻣﺎنﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺣﻮل ﻣﺤﻮر ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺮﮐﺰی ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺴﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ رﻣﺎﻧﻬﺎ در ﺧﻼل رواﺑﻂ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ درﺻﺪد ﺑﯿﺎن ﻣﺸﮑﻼت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮﯾﮋه ﻣﺸﮑﻼت و ﻣﻌﻀﻼت زﻧﺎن ﺑﺮآﻣﺪهاﻧﺪ. از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ و ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮﻧﻬﺎی ﻣﺸﺘﺮک دو رﻣﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دﻓﺎع از آرﻣﺎﻧﻬﺎ و ﺣﻘﻮق زﻧﺎن، ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺳﻨﺖ و ﺗﺠﺪد، ازدواج اﺟﺒﺎری، ﺗﻮﺻﯿﻒ وﺿﻊ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻓﻘﺮ اﻗﺘﺼﺎدی اﺷﺎره ﮐﺮد. اﯾﻦ دو اﺛﺮ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎی ﻣﮑﺘﺐﻫﺎی ادﺑﯽ و ﻫﻨﺮی ﺟﻬﺎن ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﻮد، ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺟﺰو رﻣﺎﻧﻬﺎی رﻣﺎﻧﺘﯿﮏ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد.
ملخص الجهاز:
"اینان معمولا قربانی شهوت مردان و منفعت طلبی مردان و زنانی نابکار می شـوند؛ ایـن در حالی صورت می پذیرد که زنان به حقوق خودشان آشنایی کافی ندارنـد و از تـرس هیچ واکنشی نشان نمیدهند به استثنای مهـین قهرمـان زن داسـتان ، که تحصـیل کـرده است و از طریق خواندن کتاب و رمان با حقوق زنان آشنایی دارد و برای مبـارزه علیـه سنت های نامبارک سر بر میآورد: بدبختی مهین در این بود که بیش از اطرافیانش درس خوانده و زیادتر از آنها دیگـر زنان به رموز زندگی آشنایی پیدا کرده بود و به همـین جهـت نمـی توانسـت ماننـد خواهران نادان و درس ناخوانده اش دنیا و پیشامدهای آن را سـطحی بنگـرد و همـه چیز را از تقدیر بداند (کاظمی، ١٣٤٧ :١٤.
راوی به شکل نمادین تصویری ارائه میکند که نشانگر گسترش روزافزون پستی هاست : هر بار که از بالای آن بلندی و تلهای خاک، روی را به طرف شهر برمیگرداند چراغهای خانه ها را می دید که یک یک خاموش می شوند و هر لحظه تهران بیشتر در تاریکی فرو میرود (کاظمی، ١٣٤٧ :١٠٢) جامعهای که در رمان زینب به تصویرکشیده شده است ، جلوههایی از فاصله طبقاتی در جامعه مصر زمان مؤلف (اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم )، آداب و رسوم نادرست آن جامعه مانند محدودیت زنان ، مبارزه با استعمار در مصر، فقر و.
نتیجه گیری عمده ترین نتایجی که از بررسی و تطبیق دو رمان به دست آمد، عبارت است از: - هر دو نویسنده در فرانسه تحصیل کرده و با تأثیرپذیری از رمانهای اجتماعی غربی با توجه به مشکلات و نیازهای جامعه ، طرح رمان خود را ریختهاند و با پرداختن به تیره روزیهای زنان و به چالش کشیدن آداب و رسوم و سنت های پوسیده موجب شدند تا سیل عظیمی از رمانهای اجتماعی دربارة این مسائل و معضلات جاری شود."