خلاصة:
موضوعات و درونمایههای آثار بهرام بیضایی تنوع چشمگیری دارد. وی در آفرینشهای ادبی خود، شگردهای ادبی گوناگونی ارائه میدهد که در پژوهش حاضر، ضمن بررسی، تحلیل و طبقهبندی موضوعهای داستانی بیضایی، این شگردها در روایتِ داستان نمایش داده میشود. در این پژوهش 24 اثرِ ادبی بیضایی که شامل سیزده فیلمنامه، هشت نمایشنامه و سه برخوانی است، بررسی میشوند. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است؛ بدینصورت که ابتدا موضوعات مورداستفاده بیضایی مشخص و سپس دربارة هریک از آنها، نمونههایی ارائه و تحلیل میشود. موضوعات موردعلاقة بیضایی عموماً شامل موضوعات ملی، اجتماعی، تاریخی، مذهبی و اعتراضی به سینماست. او در آثارش فضاهای بسیاری به نمایش گذارده، ولی به ارائة موضوعات اجتماعی و ملی اقبال بیشتری نشان داده و آثار متعددی در این حوزهها آفریده است. وی برای طرح مضامین اجتماعی، از شگردهای هنری گوناگونی چون «به کارگیری اسطورهها»، «اقتباس از متون کهن»، «تمثیل» و «استفاده از قابلیّتهای ادب عامه» سود میجوید.
ملخص الجهاز:
هدف این پژوهش ، بررسی موضوعات داستانی بیضایی، تحلیل و طبقه بندی آنها و همچنین نمایش شگردهای هنری او در پرداخت آنهاست ؛ بدین منظور، تمامی نمایشنامه ها، برخوانیها و بیش از نیمی از فیلم نامه های او مطالعه شده که ازاین میان ، ٢٤ اثر ادبی او شامل سیزده فیلم نامه ، هشت نمایشنامه و سه برخوانی بررسی میشود.
مقالاتی که میتوان برشمرد، عبارت اند از: «بازخوانی نقش زن در اپیزودهای سه گانۀ نمایشنامۀ شب هزار و یکم بهرام بیضایی» از کاووس حسن لی و شهین حقیقی (١٣٨٩)، «نقش اسطوره و جنسیت (نقش زن ) در سینمای بهرام بیضایی» از اکبر شامیان ساروکلایی و مریم افشار (١٣٩٢)، تحلیل جامعه شناختی هوّیت زن در سینمای بیضایی و مهرجویی» از غلامرضا آذری و علی تاکی (١٣٩٠)، «بررسی عناصر انسجامی در متن نمایشی سه برخوانی نوشتۀ بهرام بیضایی» از بهروز محمودی بختیاری و وحید آبرود (١٣٩١) و سه مقاله با عنوان های «جدال زنان عیار در برابر اسطورة مغول در روایت های داستانی بهرام بیضایی»، «تصویر ایزدبانوان در روایت های داستانی بهرام بیضایی» و «انواع بازنویسی و بازآفرینیهای بهرام بیضایی از داستان های کهن » از رقیه وهابی دریاکناری و مریم حسینی به ترتیب در سال های (١٣٩٤)، (١٣٩٥) و (١٣٩٦) منتشر شده است .
بیضایی این روایت های ملی- اسطوره ای را طی یک بازآفرینی یا بازنویسی ساده به نگارش درنمیآورد، بلکه با شگردهای خاص خود که از ویژگیهای سبکی او محسوب میشود، آنها را برای صحنۀ نمایش آماده میکند.