خلاصة:
فقیهان از نخستین روزهای تفقه دریافتند که بدون در اختیار داشتن اسلوب و روش صحیح و مناسبی برای اجتهاد و استنباط، نمی‌توان حکم نهایی را منطبق با ادله شرعی و عقلی سامان داد. از‌این‌رو، قسمت عمده‌ای از مباحث مرتبط با روش‌شناسی اجتهاد و معرفی الگوی مناسبی جهت ساختارمند و ضابطه‌مند کردن استنباط در دانش اصول فقه تمهید گشت. یکی از معانی متداول روش‌شناسی اجتهاد، شناسایی منابع، منبع‌واره‌ها، مدارک و دوالّ دینی است که در هریک از مدارس فقهی یا تفقّهات شخصی به‌عنوان مستندات مورد رجوع به‌کار می‌رود. شناخت نقش و جایگاه هریک از این منابع و مدارک در مسیر استنباط و افتاء از مهم‌ترین کارکردهای روش‌شناسی توصیفی محسوب می‌شود. در مقاله پیش رو، با بهره‌گیری از مجموعه گفتارها و نگاشته‌های شهید آیت الله دکتر سیدمحمد حسینی بهشتی، روش‌شناسی مطلوب اجتهاد از منظر ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد. عناصر دخیل و تاثیرگذار بر روند استنباط حکم شرعی و نقش هریک از آنها از منظر شهید بهشتی مورد واکاوی قرار می‌گیرد. با امعان نظر به مولفه‌های موثر بر جریان اجتهاد و فرآیند استنباط، می‌توان تعلق خاطر شهید بهشتی به برخی از مدارس فقهی را بدست آورد.
ملخص الجهاز:
روش‌شناسی اجتهاد از منظر آیت‌الله شهید بهشتی تاریخ دریافت: 06/06/1396 تاریخ پذیرش: 18/06/1396 احمد احسانی‌فر 1 چکیده فقیهان از نخستین روزهای تفقه دریافتند که بدون در اختیار داشتن اسلوب و روش صحیح و مناسبی برای اجتهاد و استنباط، نمی‌توان حکم نهایی را منطبق با ادله شرعی و عقلی سامان داد.
شهید بهشتی اصول متلقات از کتاب و سنت را پایه و اساس اجتهاد می‌داند و فقیهان را نسبت به عبور از این مرزهای معرفتی برحذر می‌دارد و می‌گوید: «آنچه در رأس قرار دارد كه همه، حتى پيغمبر (صلی الله علیه و آله)، حتى امام (علیه السلام) و مرجع‌تقليد بايد مراقب او باشند و از آن سرِ مويى تخلف نكنند اصول عقيدتى و عملىِ اسلام براساس كتاب و سنّت است.
شهید بهشتی در مسائل گوناگون فکری و فقهی، به نقش و جایگاه کلیدی مقاصد شریعت و مذاق شارع اشاره می‌کند و گاه برای تثبیت این رویکرد روش‌شناسانه به بیان برخی مصادیق فقهی و چگونگی تأثیرگذاری مؤلفه‌های مرتبط با مقاصد شریعت و مذاق شارع در استنباط احکام شرعی می‌پردازد.
شهید بهشتی معتقد است که این سبک استنتاج از ادله شرعی منطبق با انتظارات فهمنده انجام می‌گیرد؛ یعنی فهمنده از قرآن و روایات انتظار دارد تا اندیشه خاصی را مورد تأیید یا رد قرار دهد (حسینی بهشتی، 1361، (ت): ج3، ص879ـ880).
نتیجه شهید بهشتی به‌عنوان یکی از فقیهان عصر اخیر که با مبانی روشن در حوزه‌های متعددی از فقه و حقوق صاحب نظر و قلم بوده است، از روش‌شناسی اجتهادی و متدولوژی خاص در عرصه استنباط حکم بهره‌مند است که تعلق خاطر او به بعضی از مدرسه‌های فقهی را به نمایش می‌گذارد.
(
, 
, 
)
