خلاصة:
قرآن کریم در رأس پرخوانندهترین کتابهای عصر کنونی است و با گسترش اسلام در تمامی نقاط جهان، این کتاب وحیانی مورد مطالعهی بسیاری از مردمان جهان قرار گرفت. اقوام غیرعرب از آغاز تاکنون به دلیل عدم تسلط به زبان عربی، در فهم و خواندن آیات به نوعی با مشکلاتی روبرو بودهاند. علمای اسلامی، در قرنهای نخستین، با ایجاد علائمی مانند رموز سجاوندی، تحولی عظیم در زمینهی تسهیل خواندن آیات قرآن کریم ایجاد کردند. این رموز تمامی علائم نگارشی جدید را در برنمیگرفت و تنها محدود به برخی معدود از این علائم بود. از طرفی فهم این علائم به آگاهی از علوم تجوید و قرائت منوط است که همگان از این علوم آگاهی ندارند. بکارگیری علائمی که همه کس فهم و بین المللی باشد و شامل تمامی علائم نگارشی شود، از جمله نیازهای مبرم برای فهم آیات قرآن کریم است. یکی از این علائم نگارشی مهم فراموش شده در علامتگذاری آیات، دو خط فاصله بوده، که در ادبیات عرب معادل جمله معترضه است. این مقاله در پی ایجاد روشی آسان و شمولفهم برای خواندن و درک جملات معترضهی قرآن کریم با استفاده از علامت دو خط فاصله (--) است. نگارندگان به روش تحلیل محتوا به این نتیجه دست یافتند که تشخیص و تمییز این نوع جملات از سایر جملات نحوی و بلاغی با استفاده از علامت دو خط فاصله، تأثیر بسزایی در فهم معنای آیات دارد.
ملخص الجهاز:
این پژوهش در پی ایجاد روشی سهل و آسان و نیز شمولفهم، برای خواندن و درک بهتر جملات معترضه در قرآن کریم بدون مراجعه به تفاسیر، با استفاده از علامت دو خط فاصله (--) است.
اختلاف و تباین میان نحویان و بلاغیها در تعریف جمله معترضه، باعث شده است تا با برخی دیگر از انواع جملات نحوی و صنایع بلاغی اشتباه گرفته شود، لکن همهی آنها بر این تعریف اتفاق نظر دارند که: «جمله معترضه آمدن جملهای در میان کلام و یا میان دو کلام مرتبط به هم از جهت لفظ و معنا، با یک جمله و یا بیشتر است، محلی از اعراب ندارد و برای دفع ایهام ذکر شده است».
آمدن علامت دو خط فاصله در دو طرف این جمله به این شکل است : « و لا تؤمنوا إلا لمن تبع دینکم -قل إن الهدی هدی الله- أن یؤتی أحد مثل ما أوتیتم أو یحاجوکم عند ربکم» در اینجا باید متذکر شد که، در این آیه علاوه بر علامت دو خط فاصله که کمک زیادی بر تشخیص و شناخت جمله معترضه دارد، وجود علائم دیگری مانند نقل قول و گیومه و نیز دو نقطه بعد ازفعل «قل» -چون نقل قول است- محدودهی نقل قول را مشخص میکند وبه فهم مخاطب از آیه کمک میکند؛ لکن این موضوع در حیطهی این پژوهش نبوده و در مجال دیگری مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
(ابن هشام الأنصاری، 1387: 59) لذا برای عدم اشتباه گرفتن این جمله معترضه با جمله حالیه، مشخص کردن آن با علامت دو خط فاصله از التباس معنا در آیه جلوگیری میکند، بدون اینکه نیازی به مراجعه به کتب ترجمه و تفسیر قرآن باشد و آیه اینگونه خواهد شد: « فاستغفروا لذنوبهم – و من یغفر الذنوب إلا الله- و لم یصروا علی ما فعلوا».