خلاصة:
قضیه در علم منطق، مرکب تام خبری است که توانایی اتصاف به صدق و کذب را داشته باشد. در تقسیم بندی اساسی، قضیه به دو قسم حملی و شرطی تقسیم می شود. قضیه حملی نیز اقسامی مختص به خود را دارد. یکی از تقسیمات اختصاصی قضیه حملی، تقسیم آن به حقیقی و خارجی و ذهنی است. معیار صادق بودن این سه قضیه و اینکه این معیار در سایر قضایا نیز جاری است، در مقاله حاضر مطرح شده است. در ضمن بحث، دیدگاه برخی از حکمای اسلامی را بررسی و نقد کرده و در ادامه، مسئله نفس الامر و دیدگاه ها درباره آن را مطرح کرده ایم. قسمت پایانی مقاله، شرح کلمات علامه طباطبایی(ره) درباره نفس الامر است.
ملخص الجهاز:
"پس با توجه به اینکه افراد مقدر نیز موضوع قضیۀ حقیقی است، مطابق چنین قضیه‌ای حقیقی کجاست؟ در مثال دوم، «کل انسان ممکن»، علاوه بر همین مطلبی که دربارۀ موضوع آن جاری است و در مثال اول گفته شد، باید گفت: چون «ممکن» معقول ثانی فلسفی است که خودش وجود منحازی در خارج ندارد و عروضش و وجود محمولی‌اش و به‌تعبیری، وجود نفسی‌اش در ذهن است ولذا مطابق این قضیه نیز به‌لحاظ موضوع و محمول، نمی‌تواند عالم خارج باشد.
پس مطابق کجاست؟ خلاصۀ کلام اینکه از میان اقسام قضایا، فقط قضیۀ شخصی و خارجی، درصورتی‌که محمولشان از معقولات اولی باشد، تشخیص مطابق آن که عالم خارج است، شفاف و روشن است؛ اما در سایر قضایا، یعنی در قضیۀ شخصی و خارجی که محمول از معقولات ثانی فلسفی باشد و در قضایای ذهنی، طبیعی، قضایای حقیقی بتیه و قضایای حقیقی غیربتیه، در همۀ این‌ها تعیین مطابقی که معیاری برای صدق و کذب آن قضایا باشد، با دشواری و غموض همراه است.
» 5 در نهایة الحکمة نیز می‌فرماید: ظرفی که عقل آن را به معنای گفته‌شده برای مطلق ثبوت و تحقق، فرض می‌کند، چیزی است که نامش را نفس‌الامر می‌گذاریم و شامل هر سه دسته از قضایای صادق می‌شود: یعنی قضیۀ ذهنی و خارجی و قضیه‌هایی که عقل آن‌ها را تصدیق می‌کند؛ اما مطابقی در خارج یا در ذهن ندارد."
(
, 
, 
)
