خلاصة:
حوادث سالهای 1324 و 1325 خورشیدی آذربایجان باتحرکات نظامی، اهمیت منطقه ای و بین المللی
یافت؛ این درحالی است که درتحقیقات موجود، بعد نظامی قضیه تقریبا مغفول مانده است . این نوشتار
گامی درجهت پرکردن این کمبود است که براساس آثار و اسناد منتشر شده از طرفهای درگیر و دخیل در
این حوادث شکل گرفته است . سوال اصلی این مقاله این است : وقایع نظامی سالهای 1324 و 1325
آذربایجان چه ابعادی داشت وسازمان نظامی فرقه دموکرات چگونه شکل گرفت و چگونه فرو پاشید؟
اولین حرکتهای مسلحانه فرقه به کمک ارتش شوروی، روند شکل گیری و سازمان نظامی آن، جن گ
قافلانکوه وشکست فرقه ایها و نابودی فرقه و رفع خطر تجزیه آذربایجان ، محورهای اصلی مباحث این
نوشتار است. نتیجه این شد که ماهیت و منشا وابسته به بیگانه فرقه دموکرات و عدم اتکا به منابع و
پشتوانه های داخلی در بعد نظامی نیز عامل شکست و نابودی آن شد.
ملخص الجهاز:
ایـن در حـالی بـود کـه فرقـه دمـوکرات هنـوز سازمان رزم خود را بدون اتکا به شوروی تکمیل نکرده بود، اما بیم آن مـیرفـت کـه ایـن کار صورت گیرد و در این حالت برتری نظامی مرکز بر فرقه ، دشوار مینمودبویژه با توجـه به وجود مواضع طبیعی محکم در میانه از جمله قافلانکوه عملیات نظامی، ممتنع و یا دشوار می شد.
بنابراین تصمیم گیران نظامی در مرکز (تهران) برنامه ریزی برای عملیات را در سـتاد ارتش از اوایل سال ١٣٢٥ شروع کرده بودند و عزم مرکز در اجرای عملیات در اسرع وقت بدین منظور بود که ارتش فرقه دموکرات نتواند با فارغالتحصـیل شـدن افسـرانی کـه دوره- های نظامی در رسته های هوایی و زرهی و توپخانه را طی میکردند، سازمان نظامی خود را تکمیل کند.
عملیات اشغال این مراکز با قهر و غلبه همراه بـود امـا در تبریز پادگان لشگر سه به فرماندهی سرتیپ درخشانی با گفتگوتسلیم شد و عمده نیروها و افسران آن به تهران فرستاده، وتعدادی نیز به سازمان نظامی فرقه جذب شدند.
v- در گزارش فرمانده تیپ اردبیل به تبریز به توزیع ٨٠٠٠ تفنگ برنو و برای هر نفر ٢٠٠تیر فشنگ و تمرین تیراندازی توسط افراد فرقه در تمام روستاهای اردبیل ، سراب و نمین و مشکین شهر در ظرف ٤٨ ساعت اخیر از صبح ٢٥ آبان اشاره شده است (پسیان،ص ٤٦) vi - سرلشگر زنگنه مینویسد: روز٢٦آبان ١٣٢٤ وزیـر جنـگ و رئـیس سـتاد ارتـش بـا وابسـته نظـامی سفارت شوروی ملاقات کرد و او را در جریان اعزام ستون نظامی از مرکز برای برقراری امنیت و حفظ آرامش در آذربایجان قرار داد.