خلاصة:
ﺷﯿﺦ ﻓﻀﻞ اﷲ ﻧﻮری از ﻋﻠﻤﺎی ﻃﺮاز اول و ﻃﻼﯾﻪ دار در ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ (ﻋﺪاﻟﺘﺨﻮاﻧﻪ) ﺑﻮد، اﯾﺸﺎن ﺑﺎ دراﯾـﺖ ﮐﺎﻣـﻞ ﻣﺸﮑﻼت و ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد و ﭘﯿﺶ روی ﻣﻠﺖ اﯾﺮان را ﺧﻮب درک ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺴﺒﺐ اﺻﻠﯽ آن را ﻧﯿﺰ ﺣﮑﻮﻣـﺖ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻣﺮ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳـﺘﺒﺪاد ﺑـﺎ ﺑﻬﺘـﺮﯾﻦ ﻧﺤـﻮ ﮐـﻪ ﻫﻤـﺎن اﯾﺠـﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاری و ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﮐﺮدن ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺖ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻮد ﻟﺬا در ﺑﺪو ﺷﺮوع ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ، ﻃﯽ اﻋﻼﻣﯿﻪ ﻫـﺎ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﻬﻢ ﭘﺎﻓﺸﺎری ﻣﯽ ﮐﺮد، اﻣﺎ ﭘﺲ از اﯾﻨﮑـﻪ دﺳـﺖ روﺷـﻨﻔﮑﺮان ﻏـﺮب زده وارد ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺷﺪ و ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪای ﮐﻪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺷﯿﺦ و ﻋﻠﻤﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺤـﺪود ﮐـﺮدن اﺳـﺘﺒﺪاد ﺑـﻪ ﭘـﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ در دﺳﺖ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ ﮐـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﺠﻠـﺲ اول ﺗﻮﺳـﻂ روﺷـﻨﻔﮑﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻣﻮرد اﻋﺘﺮاض ﺷﺪﯾﺪ اﯾﺸﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺷﯿﺦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻼح آﻧﻬﺎ اﻋﻼﻣﯿﻪ، رﺳﺎﻟﻪ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻫـﺎﯾﯽ ﻣﻔﺼﻞ اﻧﺠﺎم داﻧﺪ ﻓﻬﻢ ﺷﯿﺦ ﺷﻬﯿﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺣﻮادث ﻋﺼﺮ ﻣﺸـﺮوﻃﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘـﻪ از ﻓﻬـﻢ ﻋﻤﯿـﻖ و دﻗﯿـﻖ از آﻣﻮزهﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ و ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺮ زﻣﺎن و ﻋﺼﺮ وی دارد و اﯾﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺷﯿﺦ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت روﺷﻨﻔﮑﺮی، اﺳـﺘﻌﻤﺎر و اﺳﺘﺒﺪاد ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺪارک ﺗﺎرﯾﺨﯽ در ﺻﺪد اﺳﺖ ﻣﻮارد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﯿﺦ ﻓﻀـﻞ اﷲ ﻧـﻮری ﺑـﺎ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺠﻠﺲ اول (ﻗﻮاﻧﯿﻦ روﺷﻨﻔﮑﺮان) ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاﻫﯽ، ﮔﺬر از ﻣﺸـﺮوﻃﻪ ﺑـﻪ ﻣﺸـﺮوﻃﻪ ﻣﺸـﺮوﻋﻪ، ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ ﻧﻈﺮﯾﻪ ای اﺻﻞ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﻣﺠﻠﺲ، ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و اﺻﻼح ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿـﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ.
ملخص الجهاز:
com"/ علیرضا نائیج<دانشجوی دکتری روابط بینالملل، دانشگاه شهیدبهشتی، تهران، ایران"/ مرتضی اشرافی<استادیار، پژوهشگاه بینالمللی المصطفی (ص)، قم، ایران"/ تاریخ دریافت: 25/03/1396 تاریخ پذیرش: 15/05/1396 چکیده شیخ فضل الله نوری از علمای طراز اول و طلایه دار در نهضت مشروطیت (عدالتخوانه) بود، ایشان با درایت کامل مشکلات و چالش های موجود و پیش روی ملت ایران را خوب درک کرده بودند و مسبب اصلی آن را نیز حکومت استبداد می دانستند به این علت بر این امر استوار بود که باید حکومت استبداد با بهترین نحو که همان ایجاد مجلس قانونگذاری و مشروطه کردن سلطنت است مقابله شود لذا در بدو شروع نهضت مشروطیت، طی اعلامیه ها و سخنرانی هایی که انجام دادند بر این کار مهم پافشاری می کرد، اما پس از اینکه دست روشنفکران غرب زده وارد نهضت مشروطه شد و نهضت مشروطهای که مد نظر شیخ و علمایی که برای محدود کردن استبداد به پا خواسته بودند در دست روشنفکران قرار گرفت تمامی قوانینی که بعد از تشکیل مجلس اول توسط روشنفکران نوشته شده بود مورد اعتراض شدید ایشان قرار گرفت و شیخ نسبت به اصلاح آنها اعلامیه، رساله و سخنرانی هایی مفصل انجام داند فهم شیخ شهید در شناخت مسائل و حوادث عصر مشروطه برگرفته از فهم عمیق و دقیق از آموزههای اسلامی و تطبیق آن بر زمان و عصر وی دارد و این موجب تقابل شیخ با جریانات روشنفکری، استعمار و استبداد گردید؛ مقاله حاضر بر اساس مدارک تاریخی در صدد است موارد مخالفت شیخ فضل الله نوری با قوانین مجلس اول (قوانین روشنفکران) مانند: مشروطه خواهی، گذر از مشروطه به مشروطه مشروعه، قانون اساسی، نظریهای اصل نظارت بر مجلس، تبیین مفاهیم در قانون اساسی و اصلاح قانون مطبوعات را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.