خلاصة:
تجلی مضامین و معانی بلند قرآنی و بازتاب سیرة انبیاء الهی در آثار شاعران ونویسندگان از چنان شمول و گستردگی برخوردار است که همواره از ابعاد گوناگون نیاز به واکاوی، تحلیل وبررسی دارد. در همین راستا متفکر عارف و شاعر نامدار پاکستانی علامه محمد اقبال به عنوان ادیبی هنرمند و سرایندة اشعار فارسی با قرآن کریم و دیگر منابع اسلامی ارتباطی تنگاتنگ داشته است. این ارتباط در سرتاسر دیوانش به وضوح مشاهده میشود به نحویکه بیانگر عمق تأثیرپذیری اندیشة وی ازکلام الهی و سیرة پیامبران است. او کوشیده است با کمک این منابع، الگوی کاملی از انسان مسلمان و جامعة اسلامی ارائه دهد؛ در الگو پردازیهای او زندگانی پیامبر اعظم(ص) و حضرت ابراهیم(ع) نقش کلیدی و حساسی را بازی میکنند. اقبال در تبیین حیات این دو بت شکن بزرگ تاریخ، از منابع اصیل اسلامی یعنی قرآن، احادیث شریف و تاریخ اسلام استفاده کرده و از آنها تأثیر پذیرفته و نوآوریهای زیبایی خلق کرده است. هدف از این پژوهش بررسی میزان تاثیر شخصیت این دو پیامبر در اندیشه اقبال و چگونگی بازتاب این تاثیر در دیوان اشعار وی است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی و تتبع در دیوان اشعار اقبال، به منظور دستیابی به اهداف فوق صورت پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این است که اثر پذیری اقبال از شخصیت این دو پیامبر اولوالعزم، ذیل چهار مقولة الهامی بنیادی، تطبیقی، تأویلی و گزارشی میگنجد و اغلب این قالبها در راستای تعلیم اخلاق مورد استفاده قرار گرفتهاند.
Allameh Iqbal Lahouri is an intellectual, Sufi and poet who was closely tied with Qoran and other Islamic sources. Benefitting these sources, he did his best to represent a perfect paragon model of a Moslem and of an Islamic society. Thus, in his presentation, the life styles of the Holy Prophet and that of Abraham play a key role. To present the life styles of these two prophets, Allameh Iqbal Lahouri did benefit the original Islamic sources such as Qoran, the Hadith collection, and the Islamic chronicles, and has been effected by them, thus, created new innovations. This research seeks to scrutinize the influence of these two Prophets on Allamah Iqbal Lahuri’s thought and his poetry. Consequently it can said that the effects of lives of the two prophets on the Allamah can be classified in four categories: invoking fundamentalism, comparative, interpretation, and reporting and that most of these elements have been applied to teach morality.
ملخص الجهاز:
علامه اقبـال لاهـوري بـه زيبايي هر چه تمام تر اين واقعيت را بازگو مي کند: بــــا ســــلاطين در فتــــد مــــرد فقيــــر از شــــــکوه بوريــــــا لــــــرزد ســــــرير (اقبال لاهوري، ١٣٧٠: ٣٩٦) قابل ذکر است در حديثي از قول پيامبر روايت شده اسـت کـه فرمودنـد: "الفقـر فخـري و بـه افتخر"(حلي، ١٤٠٧: ١٢٣) که اقبال نيز در بيتي زيبا به اين موضوع اشاره دارد: فقـــر وشـــاهي واردات مصـــطفي اســـت ايـــن تجلـــي هـــاي ذات مصـــطفي اســـت (اقبال لاهوري، ١٣٧٠: ٤١٦) علامه اقبال در روند تبيين ويژگي هاي پيامبر اسلام به بيان وجوه ديگري از اخلاق عظـيم ايـن ابر مرد تاريخ مي پردازد و آنها را اين گونه بر مي شمارد: اعتبـــــــار کاربنـــــــدان را فـــــــزود خــــواجگي از کــــار فرمايــــان ربــــود قـــوت او هـــر کهـــن پيکـــر شکســـت نـــوع انســـان را حصـــار تـــازه بســـت تــــازه جــــان انــــدر تــــن آدم دميــــد بنــــده را بــــاز از خداونــــدان خريــــد زادن او مــــــرگ دنيــــــاي کهــــــن مــــرگ آتشــــخانه و ديــــر و شــــمن حريــــــت زاد از ضــــــمير پــــــاک او ايـــن مـــي نوشـــين چکيـــد از تـــاک او عصـــر نـــو کـــين چـــراغ آورده اســـت چشـــم در آغـــوش او وا کـــرده اســـت نقــش نــو بــر صــفحه ي هســتي کشــيد امتـــــي گيتـــــي گشـــــايي آفريـــــد امتـــــي از مـــــا ســـــوا بيگانـــــه اي بــــر چــــراغ مصــــطفي پروانــــه اي امتـــي از گرمـــي حـــق ســـينه تـــاب ذره اش شــــــمع حــــــريم آفتــــــاب (همان : ٧٠) کائنـــات از طيـــف او رنگـــين شـــده کعبــه هــا بــت خانــه هــاي چــين شــده مرســـــــلان و انبيـــــــاء آبـــــــاي او اکـــــرم او نـــــزد حـــــق اتقـــــاي او کــــل مــــومن اخــــوه انــــدر دلــــش حريـــــت ســـــرمايه ي آب و گلـــــش ناشـــــــکيب امتيـــــــازات آمـــــــده در نهـــــــاد او مســـــــاوات آمـــــــده همچـــــو ســـــرو آزاد فرزنـــــدان او پختـــــه از قـــــالوا بلـــــي پيمـــــان او ســجده ي حــق گــل بــه ســيمابش زده مـــاه و انجـــم بوســـه بـــر پـــايش زده (همان :٧١) ٣-٥- عدالت پيامبر پيامبر بزرگ اسلام با پيام مساوات در بين اقشار مختلف جامعه سنت شکني بزرگ عظيمي را به راه انداخت که در نتيجه آن خيل انبوه جامعه از حقوق و مزاياي برابر برخوردار مـي گشـتند و ايـن در دنياي آن زمان موردي بي نظير و يگانه بود.
بازتاب شخصيت اين دو پيامبر عظيم الشان در شعر وي بر چهار گونه است که ذيلا به آن ها اشاره مي شود: - در تأثيرپذيري الهامي بنيادي، علامه اقبال لاهوري مضامين شعري خود را از داستان حضرت محمد(ص ) و حضرت ابراهيم (ع ) به عاريت مي گيرد و دلالت مذهبي آن روشن است .