خلاصة:
تجلی شخصیت های حماسی در ادبیات ملل مختلف بارز است و بسیار به آن اهمیت داده می شود .
شاعران به آن شخصیت ها فخر می ورزند و بخش فراوانی از سروده های خویش را به دلاوری های آنان
اختصاص می دهند. ادبیات فارسی وعربی به طور گسترده ای از واقعه کربلا و شخصیت های آن تاثیر
پذیرفته است و اشعار فراوانی در این زمینه سروده شده است؛ ولی با توجه به قابلیت های زبانی و شرایط
مختلف ادبی و نوع نگاه شاعران در ادبیات فارسی و عربی، تعابیر آنان از این واقعه گاهی مشترک و گاهی
مختلف است. در این میان بخشی از ادبیات عاشورایی فارسی و عربی به حضرت عباس (ع) حماسه ساز
دلاور واقعه کربلا اختصاص دارد و این اشعار ابعاد مختلف شخصیتی ایشان را انعکاس می دهد و این
انعکاس در آیینه ادبیات فارسی و عربی شایان بررسی و تحلیل است . در ادبیات عربی به مضامینی
همچون سقایت، شجاعت و فخر در توصیف شهادت ایشان و ذکر نسب، بسیار بیشتر از ادبیات فارسی
توجه شده است و در ادبیات فارسی نیز مظلومیت وزیبایی و پرچمداری حضرت عباس (ع) دارای برتری
نسبی است. به طور کلی صبغه حماسی اشعار عربی معاصر نسبت به اشعار فارسی پررنگتر است در حالی که جنبه رثایی در ادبیات فارسی چشمگیر تر است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف شخصیتی حضرت عباس(ع) در بارزترین سروده های معاصر عربی و فارسی و شباهت و تفاوت های این بازتاب می پردازد.
ملخص الجهاز:
هنگامي که عطشِ امام حسين (ع ) و اهل بيت او را به ياد آورد با وجود اين کـه در کنار نهر فرات بود و تشنه لب ، آبي را که بر دستانش بود به زمين ريخت و فرمود: ياَ نفْسُ مِنَْ بعْدِ اْلحُسَيْنِ هُونِي وََبعْدَهُ لاکُنْتِ أَنْ تَکُونِي 24 هـذا حُـسَيـْــنٌ وارِدُ اْلمَـنُـونِ وَتَشْرَبيـنَ بـارِدَ اْلمَعـينِ 25 هَـيْـهـاتُ مـا هذا فِعـالُ دينِي وَلا فِعالُ صادِقِ اْليَقـين ٢٦ِ (مجلسي ، ١٤٢١ق / ٤٥: ٤١) وفاداري حضرت، مورد اهتمام بسياري از شاعران ادبيات عربي و فارسـي قـرار گرفته و از مضامين مشترک شعري دو زبان فارسي و عربي است که به نمونه هاي از آن اشاره ميشود: ازري بغدادي نيز دربارة وفاي عباس سلام الله عليه اين چنين ميسرايد: فَأََبتَ نقِيبَتُهُ الزکَّية ريّها و حَشَي ابن فاطِمَة يشبّ ضرامها 27 (شبر، ١٤٢٢ق / ٦: ٢٦٤) عبد الحسين صادق النجفي : 28 َمَلک الُفَراتَ علي ظماه و أسوة ِ بأخِيه مات وَ لم يذق من مائه (همان / ٩: ٢٣٤) ابراهيم النجفي : 29 قَدهَمَّ مِنهُ بنهلةٍ حَتَي إذا ذَکَرَ الحُسينَ رَمَيِ بها ثجاجها (همان / ٨: ١٦٥) محمد بن امير الحسيني : 30 َأبيتَ التذاذَ اَلماءِ قبلَ التذاذِه فَحُسنُ فِعالِ المَرءِ فرعٌ عَن الأَصلِ (قمي ، ١٤٢٧ق : ١٧٩) موارد زير نمونه هاي از اين مضمون در ادب عربـي اسـت : (شـبر، ١٤٢٢ق / ٦: ١٠٨ و ٢٦٥) (همان / ٧: ١٩٥) (همان / ١٠: ٢٤ و ٢٤٣) (الحلي، ١٤٢٩ق : ٥٤) نمونه هاي شعري ادب فارسي با مضمون وفاداري حضرت عباس (ع ): گفت اين شرط وفا نيست که من آب خورم سوخته زادة زهرا ز عطش جان و تنش (قمي ، ١٣٧٥: ٥٣) من ننشوم ز تو اي آب که دور از ادب اسـت تا زماني که لبش تشنه شه کرب وبلاست (کاشاني ، ١٣٨٣: ٦٨) در کوي وفا شهره به نام است ابـاالفـضل در دشت بلا سرور و سر خيل شهيدان (منصوري ، ١٣٨٢: ٣٣) تشنه لب در آب رفتم اين سخن با خويش گفتم من چگونه آب نوشم شاه را عطشان ببينم (سازگار، ١٣٨٥: ٣٤) افتاده وفا به خاک گلگون قرآن به زمين فتاده در خون (گرمارودي ، ١٣٨٩: ١٨) ذکر نسب حضرت عباس (ع ) ذکر نسب در اشعار عربي بسيار رايج است و سروده هاي عربـي پيرامـون حضـرت عباس (ع ) نيز از اين قاعده مستثني نيست گرچـه در اشـعار فارسـي نيـز بـه ايـن موضوع اشاره شده ولي کميت آن بسيار کمتر از زبان عربي است .