خلاصة:
نظارت حکومت بر هنر به دو شیوه عمده تامینی و تعقیبی صورت می گیرد. در طریقه تامینی، حکومت برای خلق و عرضه آثار هنری، اخذ اجازه قبلی را لازم می داند. نظامی که حقهای هنری به ویژه حق بر آزادی بیان هنری را محدود مینماید. در روش دوم اما، اصل برآزادی است و حکومت پس از آفرینش و ارائه آثار هنری و صرفا در صورت مواجهه با جرم یا تخلف، ورود مینماید. امری که در مقاله حاضر در حقوق زمان ایران مشروطه در خصوص آثار نمایشی و سینمایی از 1306 تا هنگامه پیروزی انقلاب، بررسی شده و این به دست آمده که برخلاف متمم قانون اساسی مشروطه که اصل آزادی را انتخاب کرده بود، حقوق موضوعه در تمام سالهای یاد شده، نظام صدور مجوز را برقرار نموده است. ضمن آنکه مساله یابی مراحل و تشریفات نظام مزبور، حکایت از ضعف در مواردی چون:1- ترکیب حکومتی اعضای مراجع صدور مجوز. 2- عدم تعیین مهلتی منصفانه و برای صدور پروانه های ساخت و نمایش.3- محدودیت تجدیدنظرخواهی از تصمیمات کمیسیون ها.4-ضمانت اجرای کیفری در مقوله هنر دارد.
ملخص الجهاز:
الف - شیوه نظارت در حقوق موضوعه اول ـ آثار نمایشی اولین مقرره در موضوع تئاتر، «نظام نامه نمایش های عمومی» مصوب ١٣٠٦ است که وفق ماده یک آن : «هر کس بخواهد اجتماعاتی برای تئاتر ...
دوم ـ بافت اعضای مراجع صدور مجوز در تئاتر طبق ماده ٢ اصلاحی مصوب ١٣٣٦ آیین نامه سینماها (١٣٢٩)، کمیسیون نمایش در مرکز شامل ٥ نفر میشد که عبارت بودند از: نمایندگان وزارت های کشور و فرهنگ ، شهربانی کل کشور، اداره کل انتشارات و رادیو و ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور).
دوم ـ روند تصمیم گیری در مراجع صادرکننده مجوز ١ـ مهلت اظهارنظر کمیسیون نمایش یا هیأت نظارت ، هر چند دادگاه اداری نبوده ، اساسا رسیدگیشان ، منوط به وجود اختلاف نیست (رستمی و دیگران ،١٣٨٨: ٦١-٦٠) و تنها براساس وظایف قانونی، تصمیم گیری میکنند؛ با این حال عملا در مورد آثار ارائه شده ، قضاوت کرده و با آرای مثبت و منفی شان ، به نوعی حکم حیات و ممات برای آثار هنری صادر میکنند.
ماده ای ظاهرا مبتلا به ، با مشمولین معتنابه که تا سال ٥٧، ٣ بار اصلاح شد: ١ـ در اصلاحیه ١٣٥٠، اولاـ ٢ سال به ٦ ماه تقلیل یافت و با تعیین شرط اصلاح شدن ، قابل نمایش بودن فیلم های ایرانی و مرتفع شدن موجبات عدم صدور پروانه باتوجه به اوضاع و احوال و مقتضیات زمان ، مقرر شد تا «در صورتی که موارد فوق ، مورد تأیید اداره کل سینمایی کشور باشد، میتواند گزارشی توجیهی تهیه و فیلم را به شورای هنرهای نمایشی ارائه کند.