خلاصة:
زﻣﻴﻦﻟﺮزه ﻳﻜﻲ از ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎی ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻛﺮة زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت روﻳﺪاد در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮﺟﻤﻌﻴـﺖ ﺧﺴـﺎرات ﺟـﺎﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪآورد. کلانشهر مشهد به عنوان دومین کلانشهر ایران دارای گسترش فیزیکی در ابعاد مختلف و به صورت پراکنده است. در این پژوهش تاثیر توسعة فضایی شهر مشهد در افزایش آسیبپذیری زلزله بررسیشدهاست. روش تحقیق در مقالة حاضر تحلیلی- توصیفی بوده و با بهرهگیری از مدلهای آنتروپی شانون و هلدرن به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی- فضایی این شهر پرداخته شدهاست. اهداف این تحقیق شامل مشخص کردن وضعیت گسترش فیزیکی شهر مشهد در سالهای اخیر، تبیین رابطة افزایش جمعیت شهری و رشد کلانشهر مشهد و بررسی وضعیت گسترش فیزیکی شهر مشهد در ارتباط با آسیبپذیری ناشی از زلزله است. نتایج حاصل از مدل آنتروپی شانون، نشان میدهد که الگوی گسترش شهر افقی و پراکنده بوده و بنا بر مدل هلدرن، در گسترش فیزیکی شهر مشهد، 82 درصد ناشی از رشد جمعیت بوده و 18 درصد رشد شهر مربوط به رشد افقی شهر است. این رشد ناهماهنگ و غیراصولی شهر مشهد به ویژه در چند دهة اخیر و ساختوساز در حریم گسلها نشان میدهد که در صورت وقوع زلزلهای در مشهد، تلفات و صدمات جبرانناپذیری به این شهر وارد خواهد شد؛ بنابراین، مهمترین عامل افزایش آسیبپذیری زمینلرزهای شهر مشهد را میتوان، گسترش افقی و بدون برنامة شهر دانست.
ملخص الجهاز:
اهداف این تحقیق شامل مشخص کردن وضعیت گسترش فیزیکی شهر مشهد در سالهای اخیر، تبیین رابطة افزایش جمعیت شهری و رشد کلانشهر مشهد و بررسی وضعیت گسترش فیزیکی شهر مشهد در ارتباط با آسیبپذیری ناشی از زلزله است.
پژوهش دیگری نیز توسط صدیقه لطفی، ایوب منوچهری میاندوآب و حسن آهار (1392) جهت بررسی الگوی گسترش کالبدی- فضایی شهر مراغه با استفاده از مدلهای کمی انجام شدهاست؛ همچنین، در مطالعهای دیگر، رضا مختاری، محمد اجزاء شکوهی و یاسر قاسمی (1391) الگوی گسترش شهر بهشهر را بر اساس مدلهای کمی برنامهریزی منطقهای مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است که در آن به نامتوازن بودن توزیع مکانی و سلسلهمراتبی کاربریها در سطح محلات شهری بهشهر پرداخته است.
به طوری که با بررسی اسنادی و کتابخانهای مطالعات پایهای و موضوعی شهر مشهد و بانکهای اطلاعاتی آنلاین، روند گسترش فیزیکی و جمعیتی کلانشهر مشهد در ادوار مختلف تاریخی به کمک مدلهای کمی آنتروپی شانون و آنتروپی هلدرن مشخص گردید؛ همچنین، بهمنظور تحلیل چگونگی تأثیر گسترش افقی و بدون برنامة شهر مشهد بر آسیبپذیری این کلانشهر در برابر مخاطرۀ زلزله نیز تحلیلهایی ارائه شدهاست که در ادامه به آن اشاره میشود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود)شکل 4- فضاهای آسیبپذیر شهر مشهد هنگام وقوع زلزله روند رو به رشد و فزایندۀ شهرنشینی و جمعیت شهری به عنوان عاملی برای خسارت زیاد به هنگام بروز بلایای طبیعی است (قائد رحمتی و قانعی بافقی، 1391: 188).