خلاصة:
با سقوط شاهنشاهی ساسانیان و ورود اسلام به ایران و تشکیل خلافت اسلامی توسط امویان و عباسیان، سامانیان اولین حکومت ایرانی بودند که موفق شدند ساختار اداری منسجم و کارآمدی را تأسیس کنند و معیار و الگویی برای حکومت‌های بعداز خود شدند.پرسش اصلی پژوهش پیشِ‌رو این است که نقش دهقانان و دبیران در انتقال سنت‌های اداری ساسانیان و سیاست سامانیان برای احیای ساختار اداری و مبانی نظری اندیشۀشاهنشاهی دربار ساسانیان چگونه بوده است؟ این مقاله درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی، نقش دهقانان و دبیران در انتقال سنت‌های اداری ساسانیان به دورۀ اسلامی به‌ویژه سامانیان، چگونگی احیا، تشکیل و الگوبرداری از ساختار اداری وکوشش برای تجدید مبانی نظری اندیشۀنظام شاهنشاهی دربارساسانی را توصیف وتحلیل کند.فرضیۀاصلی این است که ازنظرِ الگو،روش و مبانی نظام اداریِ سامانیان اقتباسی از دورۀساسانیان است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهدکه دهقانان ودبیران نقش اساسی در انتقال سنت‌های اداری ساسانیان به دورۀاسلامی داشته‌اندوسامانیان با احیای ماهیت،شیوه‌ها و اصطلاحات دیوان‌های ساسانی و تجدیدمبانی نظری دربار ساسانیان ازطریق ترجمۀمتون پهلوی،ایجاد دربار مجلل و انتساب به خاندان ساسانی در راستای کسب مشروعیت سیاسی توانستند گام‌های اساسی دربنیادنظام اداری کارآمد بردارند.
ملخص الجهاز:
"میراث اداری ساسانیان درایران دورة سامانی چکیده با سقوط شاهنشاهی ساسانیان و ورود اسلام به ایران و تشکیل خلافت اسلامی توسط امویان و عباسیان ، سامانیان اولین حکومت ایرانی بودند که موفق شدند ساختار اداری منسجم و کارآمدی را تأسیس کنند و معیار و الگویی برای حکومت های بعداز خود شدند.
ازآنجاکه سامانیان خود از خاندان های دهقان نژاد فرارود بودند،در طی نسل های متمادی انتقال دهندگان عناصر دیوانی ساسانیان بودند و ازطرفی مشرق ایران به ویژه ایالات ماوراءالنهر در زمان فتوحات و سقوط ساسانیانبه دلیل شرایط جغرافیاییو اجتماعی خاص و دوری از مرکز خلافت اسلامی خاستگاه خاندان های دیوانی ایرانی نژاد بود که به دلیل در امان ماندن از حمله اعراب به مناطق شرقی کوچ کردند ودر خدمت حکومت های محلی این مناطق درآمدندو در ادوار بعدی که خاندان دهقانی نژاد سامانیان موفق به تشکیل حکومت شدند، از تجارب این گروه ها در تشکیلات کشورداری خود استفاده کردند.
شیوة گردش کار در دیوان خراج سامانیان همانست که دردورة ساسانیان نیز مرسوم بود؛ برای مثال در دورة نصربن احمد سامانی مستوفی می بایست هر ماه گزارش مالی خود را که «ختمه » نام داشت و در آن مقدار درآمد، هزینه و موجودی خزانه ذکرمی شد، به وزیر تقدیم کند (خوارزمی،١٣٦٢: ٥٧).
این انتخاب امیر سامانی را تاحدودی از رقابت اشراف سنتی خراسان رها می کرد و ازطرفی به دلیل موقعیت خاص فرهنگی که این شهر داشت ، حکومت سامانی را در ارائۀیک مدل و ساختار فرهنگی جدید کمک میکرد؛بنابراین استقرار در بخارا به امیر اسماعیل امکان می داد تا از میراث سنت های اداریو سیاسی ماوراءالنهر که آن هم خود میراث عهدآریایی هاو هخامنشیان بود بهره ببرد و از میراث اندیشه ها و نظام اداری سیاسی ساسانیان نیز استفاده کند (نرشخی،١٣٥١: ٢٤)."
(
, 
, 
)
